بزرگنمايي:

پیام خراسان- خراسان رضوی در حوزه صادرات کالا ظرف سالهای اخیر در زمره پنج استان برتر کشور قرار داشته است، کالاهای عمده صادراتی استان شامل زعفران، سیب زمینی، رب گوجه فرنگی، شیرینی و شکلات سفید است، کالاهای عمده وارداتی به استان نیز شامل دانه گندم سخت، پنبه، برنج نیمه سفید شده، جو و سایر غلات به صورت دانه به جز گندم دامی می شود، 30 درصد صادرات ایران به افغانستان و 50 درصد صادرات کشور به آسیای میانه، مربوط به خراسان رضوی است و عمده بازرگانان فعال ایران در کشورهای افغانستان و حوزه آسیای میانه، خراسانی هستند.

خراسان رضوی علاوه بر فعالیت چشمگیر صادراتی، یکی از استانهای عمده کشور در حوزه ترانزیت انواع کالا است، حجم ترانزیت ورودی و خروجی کالا از این استان سالانه افزون بر 2 میلیون تن است، همچنین این استان پنج گمرک شامل لطف‌آباد و باجگیران در شهرستان های درگز و  سرخس در شمال این استان با کشور ترکمنستان، دوغارون شهرستان تایباد در شرق خراسان رضوی در مرز افغانستان و همچنین 2 بازارچه مرزی در منطقه دوغارون دارد، مرز شمتیغ در خواف از مرزهای جدید رسمی خراسان رضوی است که فعلا گمرک آن به دلیل شرایط سیاسی افغانستان تعطیل است.

2 گمرک سرخس و لطف‌آباد خراسان رضوی نیز در حوزه ترانزیت خروجی کالا از کشور، پس از بنادر امام خمینی (ره) و بندرعباس قرار دارند، حدود یک چهارم ترانزیت ورودی و خروجی کالا از گمرکهای لطف‌آباد و سرخس توسط کامیونهای ترکیه‌ای ورودی از مرز بازرگان انجام می‌شود.

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در تشریح وضعیت تجارت یک سال اخیر استان، گفت: کرونا و بسته شدن مرز ترکمنستان شرایط صادرات و واردات کالا از خراسان رضوی در سال گذشته را تغییر داد به طوری که دلایل کاهش صادرات کالا از این استان در سال گذشته بسته شدن مرزها بر اثر شیوع کرونا، تعدیل نرخهای صادراتی، لزوم برگشت ارز حاصل از صادرات و آتش سوزی گمرک اسلام قلعه بود.

محمدعلی امیرفخریان، دلایل کاهش واردات کالا به خراسان رضوی در سال گذشته را نیز بسته شدن مرزها بر اثر شیوع کرونا، مشکلات در تامین ارز و کمبود نقدینگی واحدهای تولیدی برشمرد.

وی ادامه داد: در گذشته مرزهای مشترک با کشور ترکمنستان به خاطر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که دولت این کشور، به دلیل شیوع ویروس کرونا ایجاد کرده بود، تقریبا به حالت تعطیل درآمده بود و با وجود این که بار کامیون های ایرانی در مرز ترکمنستان باید به کامیون های ترکمنستان تحویل داده شود و این امر باعث کندی در روند صادرات در این مرزها شده است اما آمارها نشان دهنده افزایش خروجی ها از مرزهای یاد شده است.

وی اظهار داشت: هم اینک در مرز مشترک بین ترکمنستان و خراسان رضوی، مرز باجگیران و بازارچه آن تعطیل است، صادرات از مرز سرخس از طریق ریلی فعال است و مرز زمینی لطف آباد نیز به صورت محدود فعالیت دارد.

برای رفع این مشکل و تقویت مسیرهای ترانزیت باید به دنبال مسیرهای جدید برای رسیدن به بازارهای آسیای میانه بود که یکی از این مسیرها، مسیر "کتای" است که کشورهای افغانستان، تاجیکستان و قرقیزستان و به تبع آن آسیای میانه را شامل می‌شود و کشورهای آسیای میانه نیز می توانند از این طریق به خلیج‌فارس متصل شوند.

توسعه زیرساختهای دوغارون، مهمترین دغدغه 

خراسان رضوی از سمت شرق 302 کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان دارد و شهرستانهای صالح آباد، تربت‌ جام، تایباد و خواف این استان در جوار مرز مشترک با افغانستان قرار دارند. دوغارون در 18 کیلومتری تایباد و مرکز این شهرستان 120 هزار نفری نیز در 225 کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است.

طبق آمارها پایانه مرزی دوغارون دروازه طلایی تجارت و ترانزیت کالا برای ایران و یکی از پرترددترین معبرهای زمینی کشور در بخش کالا و مسافر است، تبادلات تجاری در این مرز قدمتی دیرینه دارد و در دهه اخیر در پی بروز هر تحول سیاسی در یکی از کشورهای ایران و افغانستان، وضعیت تجارت در دوغارون دستخوش فراز و فرودهایی شده است.

با توجه به تغییر شرایط سیاسی افغانستان، لازم است که زیرساختهای دوغارون توسعه یابد، زیرا زیرساختهای فعلی پاسخگوی نیاز این بخش نیست و می تواند به ازدحام جمعیت، کامیونها و مخاطره آمیز شدن وضعیت منجر شود. هم اینک وضعیت ساختمان گمرک، مسیر ورود و خروج، چیدمان امکانات در مرز به نحوی نیست که بتوان گمرک و پایانه مرزی دوغارون را مناسب شرایط اقتصادی دید.

در صورتی جایگاه دوغارون به عنوان یک مرز بااهمیت ارتقا می یابد که پاسخگویی مناسبی به روزانه یکهزار دستگاه کامیون داشته باشد و تحقق این مهم نیازمند یک نقشه یا طرح جامعی است که در آن حداقل 6 مسیر ورودی و 6 مسیر خروجی برای کامیونها به وجود آید و مسیر ورود و خروج تره بار، سوخت و کالاهای صادراتی غیرنفتی و محموله های ترانزیتی از هم تفکیک شود.

از سوی دیگر لازم است هر چه سریعتر طرح جامع منطقه ویژه اقتصادی دوغارون که سال گذشته به تصویب رسید، به اجرا درآید تا توسعه خدمات و امکانات زیرساختی دوغارون محقق گردد. 

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در این باره گفت: صادرات به افغانستان یکی از بزرگترین دغدغه های موجود در استان ما است، در ارتباط با صادرات ریالی به افغانستان نیز درخواست ما این است بحث روابط اقتصادی خراسان‌رضوی با این کشور با نگرش ویژه‌تری مورد بررسی قرار بگیرد.

محمدعلی امیرفخریان افزود: الزام بازگشت ارز از افغانستان موجب بروز مشکلات متعددی خواهد شد و این موضوع را در سنوات گذشته نیز تجربه کرده ایم، از طرفی این کشور به مشکلات اقتصادی گرفتار آمده است که همین موضوع نیز تجارت با ارز خارجی با این کشور را دشوارتر می کند.

وی به شکافی که میان نرخ ارز نیمایی و سنایی وجود دارد و چندگانگی نرخ ارز اشاره و خاطرنشان کرد: شماری از مشوق‌هایی که پیش‌تر برای بخش تجارت خارجی وجود داشت و ظرفیت هایی که در حوزه تهاتر کالا یا واردات در قبال صادرات فراهم شده بود، باید احیا شود و این موضوع می تواند برای فعالان حوزه تجارت خارجی، بسیار راهگشا باشد.

کاظم شیردل، رییس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی نیز در این باره گفت: روند صادرات به گونه ای است که ارز صادراتی با بهای کمتر از آنچه در بازار آزاد معامله می شود، از صادرکننده اخذ می شود اما همان تاجر باید برای صادرات خود دلار را به بهای بالاتر خریداری کند، این روند نادرست جز خسارت برای فعالان اقتصادی، چیزی در پی نداشته است.

تعطیلی مرز شمتیغ

مرز شتمیغ و راه آهن خواف – هرات که قرار بود از حجم فعالیت در دوغارون بکاهد و بخشی از این مراودات اقتصادی از دوغارون به این مرز منتقل شود، سال گذشته به صورت تشریفاتی افتتاح شد که هم اینک به کلی تعطیل است.

ناظر گمرک خراسان رضوی در این باره گفت: به دلیل مشکلاتی که در آن سوی مرز برای ریل و ساختمان ایستگاه روزنک در افغانستان به وجود آمده است، فعلا امکان تبادل کالا به صورت ریل در مرز شمتیغ خواف وجود ندارد و این مرز غیرفعال است.

امید جهانخواه افزود: پارسال مرز ریلی شمتیغ در شهرستان خواف به عنوان مرز رسمی ایران با افغانستان به تصویب هیات وزیران رسید اما در همان زمان از سوی گمرک، ایرادات فنی و گمرکی به لحاظ نظارتهای گمرکی برای این مرز اعلام شد.

وی ادامه داد: با این حال در آن زمان ایستگاهی در خواف برای انجام حداقل تشریفات گمرکی به منظور تبادل کالا وجود داشت و متولیان راه آهن نیز در این راستا زحمات زیادی را متحمل شدند اما تحولات سیاسی در افغانستان همه چیز را دگرگون کرد.

ناظر گمرک خراسان رضوی گفت: بخشی از مسیر ریلی راه آهن خواف – هرات که توسط افغانستانی ها ساخته شده بود و همچنین ایستگاهی که در روزنک افغانستان قرار داشت هم اکنون دچار آسیب شده که امکان تبادل ریلی کالا را حذف کرده است.

جهانخواه افزود: در سفرهایی که مسوولان خراسان رضوی به کابل و هرات داشته اند احیای ایستگاه روزنک و مسیر ریلی خواف – هرات جزو پیگیریهای آنان بوده و مقرر شده است هیاتی متشکل از نمایندگان 2 کشور موضوع خسارتهای وارده به این مسیر ریلی را بررسی کنند تا خسارتها رفع و مرز ریلی شمتیغ فعال شود، با این حال هم اینک هیچ تبادل کالایی در مرز شمتیغ انجام نمی شود که علت اصلی آن مشکلات به وجود آمده برای ریل و ساختمان ایستگاه روزنک در افغانستان است.

محدودیت‌های ترکمنستان، مشکل اصلی

خراسان رضوی از طریق سه مرز ریلی سرخس، جاده ای لطف آباد و باجگیران با کشور ترکمنستان در ارتباط است، آن کشور دروازه ورود خراسان رضوی به کشورهای آسیای میانه است و از این حیث حفظ ارتباط تجاری با آن کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما برخی محدودیتها و سختگیری ها از سوی کشور ترکمنستان در حمل و نقل ناوگان جاده ای در مرز آن کشور اعمال می شود.

محموله های تجاری ایران در مرز به کشنده های ترکمنستانی تحویل می شود که روشی معقول در تجارت بین المللی به شمار نمی رود از این رو باید تصمیمی قطعی برای بازگشایی مرز ترکمنستان به روی ناوگان جاده ای اتخاذ شود و در مورد اخذ عوارض از ناوگان ایرانی نیز تجدیدنظر صورت گیرد.

رییس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در این باره گفت: بسته شدن مرز ترکمنستان در یک سال گذشته، برای بخش خصوصی، دغدغه‌هایی جدی را رقم زده است و بخشی از بازار فعالان حوزه تجارت خارجی ما به همین واسطه از دست رفته است.

احمد زمانیان یزدی افزود: البته که تلاش‌های زیادی برای برگشت به شرایط گذشته صورت گرفت و ظرف ماه های گذشته، ترانزیت ریلی بازگشایی و پس از آن ترانشیپ آزمایشی از مرز سرخس وارد مرحله اجرایی شد، سپس در مرز لطف آباد نیز در 2 ماه اخیر این اتفاق محقق شد؛ اما مجموع این اقدامات نتوانست خسارت و مشکلات پیش روی شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی جاده‌ای و رانندگان را حل و فصل کند، ضمن اینکه روند تجارت و ارتباط ما با بازار آسیای میانه، همچنان محدود و پُرمشکل است.

وی تاکید کرد: در کنار این اقدامات، تلاش‌هایی انجام گرفته است تا مسیرهای جایگزین به مقصد آسیای میانه نیز تعریف و حتی امتحان شوند زیرا تلاش برای حفظ بازار این منطقه، برای بخش تجارت خارجی ما بسیار مهم است.

رییس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی خراسان رضوی، راه‌اندازی مسیر ارتباطی از طریق راهگذر (کریدور) کتای از مسیر افغانستان- تاجیکستان یا ایجاد سرویس رو - رو از بنادر شمالی ایران به اکتائو را از جمله تلاش‌هایی برشمرد که در راستای جایگزینی مسیر قبلی انجام گرفته است.

به گزارش ایرنا، جمع بندی نظرات کارشناسی نشست مشترک اخیر دبیرخانه های شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی پنج استان خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و گلستان، که هم مرز با ترکمنستان هستند نیز بیانگر این مطلب است که تبادل مستمر اطلاعات و آمار تجاری بین 2 کشور ایران و ترکمنستان و استانهای مورد نظر ضروری است.

در این جمع بندی مواردی از جمله تهیه و به روزرسانی فهرست نمایشگاه ها و رویدادهای بین المللی توسط 2 کشور، برگزاری سالانه 2 نشست برای تبادلات بیشتر، اطلاع رسانی مناقصات و ارایه پیشنهادها برای تهاتر کالا بین استانهای 2 کشور، برقراری پروازهای مستقیم، رفع مشکل ویزا و تردد بین تجار اتاق های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، ایجاد دفتر اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در استانهای مرو و آخال، امکان انجام گشت فراسرزمینی در ترکمنستان برای کشت حداقل سه محصول که در تمام سال وجود دارد، گردشگری سلامت و جذب گردشگران ترکمنستان و حذف ویزا به طور یک طرفه برای ترکمنستان مورد تاکید قرار گرفت.

پنج چالش اصلی پیش روی صادرکنندگان خراسان رضوی

در مجموع پنج چالش اصلی پیش روی صادرکنندگان و تجار خراسان رضوی در توسعه روابط تجاری آنان با کشورهای دیگر وجود دارد که رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی این پنج چالش اصلی را متذکر شده است.

محمدحسین روشنک درباره مهمترین مسائل پیش روی صادرکنندگان کشور و به ویژه خراسان رضوی در یکسال اخیر گفت: کمبود کالای قابل صادرات در حوزه های تولیدی به ویژه صنعت کشور، نخستین چالش بخش صادرات است؛ در واقع در سبد تولیدات صنعتی کشور، کالای چندانی برای صادرات وجود ندارد؛ به طور مثال، نماد تولید ما، صنعت خودرو و لوازم خانگی است؛ اما از این دو صنعت، چه کالایی می توانیم صادر کنیم؟ درنظر گرفتن تعرفه‌های گمرکی 100 تا 200 درصدی برای این صنایع و نیز، ممنوعیت واردات کالاهای مشابه آنان، بدین معنا است که ما فاقد صنعت صادرات محور هستیم،

وی اظهار داشت: نخستین چالش پیش روی صادرکنندگان، نبود کالای دارای مزیت برای صادرات است، تنها در بخش کشاورزی هنوز برخی محصولات مثل پسته، زعفران، گیاهان دارویی یا شماری از تولیدات صنایع تبدیلی برای صادرات باقی مانده‌اند، بخش تولید ما در این سال‌ها تضعیف شده و توان کافی برای ورود، بقا و توسعه در بازارهای هدف و از همه مهم‌تر هماوردی با رقبایی که فناوری روز را چاشنی تولیدات خود کرده‌اند، ندارد.

رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی در توضیح دومین چالش صادرکنندگان، به موضوع حمل و نقل اشاره کرد و گفت: متاسفانه شبکه مناسبی برای حمل و نقل کالاهای صادراتی چه در بخش جاده ای و چه در حوزه ریلی وجود ندارد و فردی نیز خود را مسوول فراهم کردن امکانات حمل و نقل برای صادرات نمی داند.

روشنک، اجبار صادرکنندگان به پیمان‌سپاری ارزی را سومین مساله پیش روی صادرکنندگان دانست و گفت: هیچ صادرکننده ای نیست که ارز خود را به کشور بازنگرداند؛ اما توقع صادرکننده این است که ارز حاصل از صادراتش را به قیمت بازار به فروش برساند، در واقع، این پیمان سپاری ارزی به معضل صادرکنندگان، به ویژه افراد باسابقه و دارای تجربه در این حوزه تبدیل شده است و این افراد را از گردونه فعالیت تجاری خارج می کند.

«صادرات محور نبودن رویکردها و نگرش‌های نهادهای دولتی و عدم حمایت کافی از این حوزه»، موضوع دیگری است که روشنک از آن به عنوان چهارمین مشکل پیش روی صادرکنندگان در یک سال اخیر یاد و بیان کرد: نرخ سود بانکی برای بخش صادرات با نرخ بخش خدمات یکسان است و دولت هیچ مزیتی برای صادرکننده قائل نشده است، از طرفی، از ادوار گذشته و به ویژه در دولت قبل، جوایز صادراتی به صادرکنندگان پرداخت نشده است.

وی اظهار امیدواری کرد که در دولت فعلی نگرش‌های پیشین، دستخوش تحولات اساسی شود و مسوولان به این باور برسند که تعالی اقتصاد در گرو پیوند خوردن بخش تولید با صادرات و حمایت مضاعف از ظرفیتهای صادراتی کشورمان است.

روشنک، پنجمین چالش صادرکنندگان را «تورم در بازار داخل کشور» ذکر کرد و گفت: وقتی بازار داخلی دچار تورم و گرانی مستمر است؛ کالایی برای صادرات باقی نمی ماند. مطلوب بودن وضعیت بازار داخل، لازمه بهبود وضعیت صادرات است. قیمت تمام شده تولید کالا نیز با توجه به روند گرانی مواد اولیه و نهاده‌ها رو به فزونی گذاشته و این‌ها باعث می شود تا قیمت تمام شده محصول بالا برود و دیگر مزیت صادراتی نداشته باشد.

به گزارش ایرنا، نخستین سفر استانی رییس جمهور و هیات دولت در سال 1401 تا پایان هفته جاری به مقصد خراسان رضوی صورت می‌گیرد، استانی که باوجود ظرفیت‌های فراوان برای توسعه اقتصادی و اجتماعی همچنان از مشکلاتی چون حاشیه‌نشینی و رشد نامتوازن رنج می‌برد.

کلانشهر 3.5 میلیون نفری مشهد سالانه با پذیرش 30 میلیون زائر و مسافر داخلی و خارجی به صورت بالقوه علاوه بر دستیابی به ظرفیت عظیم تبلیغی و اجتماعی، از بازاری 30 میلیون نفری بهره مند است که به گفته کارشناسان استفاده از این ظرفیتها به خوبی صورت نگرفته است، در کنار همه این فرصتها باید 1.3 میلیون نفر حاشیه نشین و جمعیت 10 درصدی اتباع خارجی در مشهد و همچنین کم آبی و در سایه مشهد قرار گرفتن کانون های جمعیتی مانند نیشابور، سبزوار و تربت حیدریه را به عنوان دیگر چالش های خراسان رضوی در گوشه ذهن قرار داد.

سفر آیت الله رییسی به مشهد و خراسان رضوی و دیدگاه جهادی دولت سیزدهم می تواند مردم استان را به آزاد شدن ظرفیت عظیم اقتصادی و اجتماعی استان امیدوار کرده و زمینه را برای رفع چالش های حاشیه نشینی، کم آبی و خدمت رسانی امام رضاپسند به زائران فراهم نماید.

آیت الله سیدابراهیم رییسی پیش از این به 17 استان شامل هرمزگان، قم، یزد، لرستان، زنجان، سمنان، اردبیل، فارس، خوزستان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، گیلان، گلستان و مازندران سفر کرده است.