بزرگنمايي:
پیام خراسان- خراسان شمالی ذخیره‌گاه ژنتیکی لاله‌های واژگون منحصر به فردی به رنگ
زرد و بنفش است که در دیگر نقاط کشور دیده نمی شود و فقط بر بلندای
کوهسارهای مرتفع می‌روید و تابلویی از قلم صنع الهی بر این خطه زیبا می
شود.
فصل گل دهی این گل که از راسته سوسن سانان و بومی فلات ایران است از
نیمه فروردین ماه تا اوایل خرداد ماه آغاز می شود و و این گل به دلیل اینکه
مقدار زیادی شبنم در بین گلبرگ‌های آن جمع شده و سپس به زمین می چکد به آن
اشک مریم، تاج قیصر و اشک سیاوش هم می گویند.
عمر این گیاه بسیار اندک و گل دهی آن بسته به نوع اقلیم مناطق مختلف،
متفاوت است به طوری که در خراسان شمالی از فروردین ماه دیده می‌شود و گلدهی
آن تا اردیبهشت ادامه دارد و رویش هزاران بوته لاله واژگون در ارتفاعات
خراسان شمالی، چشم اندازی بکر و کم نظیر ایجاد می‌کند که گردشگران و طبیعت
گردان تنها یکبار در طول سال می‌توانند شاهد آن باشند.
لاله اساطیری
به گفته کارشناسان و پژوهشگران در متون اساطیری ایرانیان به لاله
واژگون توجه خاصی شده و می گویند زمانی که سیاوش فرزند کیکاووس به دست
تورانیان کشته شد، جایی که اولین قطره خون او بر زمین ریخت، پرسیاوش رویید
و گل لاله‌ای که شاهد این ماجرا بود سربه زیر افکند و بر بی گناهی سیاوش
گریست که ازآن پس این گل، سربه زیر و مشغول گریستن ماند و لاله واژگون
نامیده شد و به استناد این حکایت به آن اشک سیاوش نیز می گویند و حتی
کرمانج های ایران معتقدند هر کس این گل را بچیند درهای رحمت و برکت الهی بر
او بسته می‌شود.
در تاریخ ایران نیز رد پایی از این گل دیده می‌شود. لالهٔ واژگون یا
لالهٔ نگونسار، در نقش سرستون‌های ساسانیان و همچنین در موزهٔ طاق بستان در
کنار نقش پادشاه ساسانی نقش بسته است.
در عین حال بهار که از راه می‌رسد انتظار مشتاقان طبیعت برای دیدن
این گل پایان می‌گیرد و از نیمه فروردین تا اردیبهشت و با شروع فصل بارش
بهترین زمان برای دیدن این گیاه افسونگر ایران است و گردشگران و طبیعت
دوستان باید برای دیدن این گل زیبا زودتر آستین بالا بزنند زیرا این لاله
با عمر کوتاهش فقط چند صباحی را میهمان خاک خمبی در گرمه و مناطقی دیگر از
استان است و سپس بار و بنه اش را جمع می‌کند و تا سال بعد در هیچ کجا پیدا
نمی‌شود.
کرونا و تنفس لاله های واژگون
یک فعال گردشگری و محیط زیست در مورد محل روییدن این لاله منحصر به
فرد گفت: خمبی نام منطقه‌ای تقریباً به وسعت 10 هکتار در 40 کیلومتری شمال
غربی شهر گرمه است که ذخیره‌گاه ژنتیکی ارزشمندی از لاله واژگون زرد رنگ در
خراسان شمالی محسوب می‌شود.
سعید غلامی افزود: علاوه بر منطقه خمبی، قسمت‌های غربی کوه آلاداغ،
منطقه جوزک، کوه پلنگ و بزداغی در مانه و سملقان، کوه بهار و سالوک در
جاجرم، قسمت‌هایی از کوه اسدلی در بجنورد و کوه تکل قز در نوار مرزی راز و
جرگلان نیز رویشگاه این گل است و همه ساله تعداد زیادی از مردم در فصل بهار
برای تماشا به رویشگاه لاله‌های واژگون می‌آیند.
وی با بیان این که لاله های واژگون این منطقه ظرفیت خوبی برای
اکوتوریسم است گفت: در عین حال که این منطقه باید معرفی شود لزوم اجرای
آموزش های لازم به گردشگران در بازدید از مناطقی مانند خمبی لازم است زیرا
از تخریب منطقه جلوگیری شود.
غلامی افزود: هرچند شیوع ویروس کرونا در دو سال گذشته اتفاقی
ناخوشایند بود که آسیب و ضربه‌های زیادی به صنعت گردشگری استان وارد کرد
اما باعث تنفس طبیعت و فرصتی برای احیای دشت لاله‌های واژگون شد.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه دخالت های انسانی گستره اراضی رویشگاههای
لاله های واژگون زرد و بنفش(اشک مریم) به عنوان یکی از کمیاب‌ترین گل‌های
جهان، در استان خراسان شمالی را در معرض خطر نابودی قرار داده بود و وسعت
این منطقه رو به کاهش بود که هم اکنون وضعیت کمی بهتر شده است ام انتظار می
رود متولیان امر راهکار های برای حفظ این منطقه به کار گیرند تا با ورود
گردشگران دوباره منطقه تخریب نشود.
لاله های منحصر به فرد
یکی از طبیعت گردان حرفه ای بجنورد نیز در مورد این گیاه پیاز دار
منحصر به فرد گفت: در بسیاری از نقاط کشور لاله های واژگون دیده می شود ما
آن چه لاله های استان را از دیگر نقاط متمایز می کند رنگ زرد لاله های
واژگون دامنه های خمبی است که جذابیت زیادی برای مردم و گردشگران دارد.
حسین واحدی با بیان این که طبیعت گردان به ارزش این گل واقفند اظهار
داشت: با این حال برخی از مردم که فقط نام طبیعت گرد را بر خود گذاشته اند
با رفتارهای غیر منطقی، کندن و لگد مال کردن این گل نه تنها رویشگاه های
این این گیاه را نابود می کنند بلکه نسل این گیاه را با خطر مواجه می کنند.
وی افزود: درست است که این محل قرق و حفاظت شده است اما باید بیش از
این ها، مراقب و دل نگران مناطق حفاظت شده بود و اجازه نداد افرادی که پای
به طبیعت می گذارند آن را تخریب کنند.
وی گفت: برخی از مردم باید بیش از این ها فرهنگ طبیعت گردی خود را
ارتقا دهند نه این که تا چشم محیط بان ها را دور ببینند اقدام به کندن و
تخریب زیستگاهی مانند زیست گاه لاله های واژگون کنند که این رفتار قابل
توجیه نیست.
واحدی با بیان این که فرهنگ طبیعت گردی در این کشور روز به روز در حال
افت است افزود: متاسفانه مردم به جای ارتقای دانسته های خود و حفظ داشته
های طبیعی و زیست محیطی انگار با این مسائل بیگانه اند و به هر کجا که پای
می گذارند رد تخریب نیز دیده می شود.
وی با اشاره به منطقه ای که این نوع گل نادر لاله در آن می روید گفت:
خمبی و سرای در گرمه زیستگاه این لاله است و با توجه به شرایط آب و هوایی
گرم و خشک که این منطقه دارد رویش این گل چشم انداز طبیعت خمبی را از نیمه
فرودین تا اردیبهشت دگرگون می کند و جاذبه اکوتوریستی زیبایی را خلق می
کند.
وی اظهار داشت: دیدن لاله هایی که از لابلای زمین سنگلاخی قد کشیده
اند و به آفتاب سلامی دوباره می دهند محسور کننده است و به همین دلیل عرصه
هایی مانند خمبی وسرای در فصل بهار نیاز به مراقبت بیشتری دارند.
اشک بی مهری
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی نیز گفت: لاله واژگون یا «اشک
مریم» به دلیل اهمیتی که به عنوان ذخیره ژنتیکی دارد به عنوان یک اثر طبیعی
ملی در کشور به ثبت رسیده که این امر نشان از اهمیت و منحصر به فرد بودن
این ذخیره ژنتیکی طبیعی دارد و برای حفظ و احیای این گل باید اقدامات
پژوهشی نیز انجام تا زمینه پرورش این گل در گلخانه‌ها نیز فراهم شود.
موسی الرضا حیاتی با اشاره به کاهش وسعت زیستگاه لاله های واژگون در
استان خاطرنشان کرد: این پهنه تا ده سال قبل وسعت زیادی داشت اما اکنون به
نیمی از وسعت قبل رسیده است.
وی با بیان این که در فصل هایی مانند بهار و زمان رویش گیاهان باید
بیشتر مراقب مناطقی مانند خمبی و سرای بود می گوید: عده ای مردم با طبیعت
به شکلی رفتار می کنند که انگار کمر به تخریب آن بسته اند و تاز مانی که
این رفتارها دیده دمی شود نباید اجازه داد مردم به این مناطق وارد و اقدام
به تخریب رویشگاه این لاله منحصر به فردکنند.
نبود نیروی کافی برای حفاظت
فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خراسان شمالی افزود: مهمترین عامل
تخریب زیستگاه این گل، مردمی هستند که در فصل بهار به سرای و خمبی درگرمه
سرازیر می شوند.
حیاتی اظهار داشت: رویشگاه این گونه منحصر به فرد برای حفاظت بیشتر در
منطقه خمبی و سرای گرمه قرق شده تا به صورت ویژه توسط قرق بان ها مورد
حفاظت قرار گیرد اما تعداد نیروهای یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی آنقدر
زیاد نیست که بتوانند به صورت مدوام و شبانه روزی منطقه را نظارت و کنترل
کنند.
وی یکی دیگر از عوامل تخریب را ورود دام به این رویشگاه بیان کرد و
گفت: برخی از افرادی که برای دیدن لاله واژگون به منطقه می آیند به اهمیت
آن واقف نیستند و رفتارهایی که دارند موجب تخریب این منطقه می شوند البته
نیروهای قرق بان کنترل های لازم را دارند اما احتمال ورود شبانه دام وجود
دارد.
وی افزود: مسوولان باید در اقداماتی که انجام می دهند حفاظت از این
منطقه را نیز مد نظر داشته باشند و چه لزومی دارد دراین منطقه جشنواره ای
برگزار شود که مردم در طی آن آتش بیفروزند و آش بپزند و به داخل رویشگاه
لاله ها رفت و آمد داشته باشند؟
حفاظت های بیشتر از لاله واژگون
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز از احتمال افزوده
شدن مناطق حفاظت شده قرخود، خمبی و سرای در این استان به مجموعه ذخیره گاه
زیست کره گلستان خبر داد و اظهار امیدواری کرد پس از این اقدام از پهنه
لاله های واژگون حفاظت بیشتری شود.
رضا شکاریان افزود: تلاش می شود رویشگاه های کوهستانی لاله واژگون و
زعفران کوهی در کوه های خمبی و سرای نیز در این مجموعه قرار گیرد و بر
همین اساس برنامه مدیریت آن طبق نقشه پهنه بندی جدید طرح ریزی خواهد شد که
در آن علاوه بر حفاظت پایدار و یکپارچه از تنوع زیستی در مجموعه گلستان،
اقدامات ویژه ای نیز در راستای فقرزدایی و جلب مشارکت جوامع محلی در مدیریت
ذخیره گاه زیست کره گلستان پیش بینی شده و از اعتبارات ذخیره گاه برای
مدیریت این مناطق هزینه خواهد شد.
ذخیره گاه زیست کره گلستان منطقه ای فراملی با اهمیت جهانی است که
معرف جغرافیای طبیعی بی همتا در محل اتصال جنگلهای هیرکانی با ناحیه
اکولوژیکی کپه داغ است که از دیرباز با نظام فرهنگی و معیشتی مردمان شمال
خراسان عجین بوده است.
رویشگاه لاله واژگون یا اشک مریم علاوه بر منطقه 15 هکتاری خمبی و
سرای، قسمت‌های غربی کوه آلاداغ، منطقه جوزک، کوه پلنگ و بزداغی در مانه و
سملقان، کوه بهار و سالوک در جاجرم، قسمت‌هایی از کوه اسدلی در بجنورد و
کوه تکل قوز در نوار مرزی راز و جرگلان است.
لاله‌های واژگون، برخلاف سایر گونه‌های لاله و سایر گل‌ها از ساقه به‌سوی زمین برگشته است و به این دلیل نامش را واژگون نهاده‌اند.
لاله واژگون خراسان شمالی ازنظر ارتفاع و رنگ با لاله واژگون
استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد متفاوت است و
عمدتا با دو رنگ زرد و بنفش کمرنگ دیده می شود.
این گونه گیاهی استقامت زیادی در برابر سرما و سازگاری ویژه‌ای با
دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای دارد و چنانچه زیستگاه این گل به وسیله
انسان‌ها و دام‌ها تخریب نشود، توانایی پوشاندن عرصه‌های وسیعی از طبیعت را
با رویش هزاران شاخه زیبا دارد.
این گونه گیاهی، چهارمین اثر طبیعی ملی ایران که متاسفانه این روزها
به دلیل چرای بی رویه دام، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی، برداشت
بی رویه این گیاه برای عرضه به بازار گل و عوامل دیگر، در خطر انقراض قرار
گرفته است.
رشته کوه‌های خمبی و سرای عمده‌ترین ناهمواری‌های شهرستان گرمه است که در جنوب و جنوب غرب این شهرستان قرار دارد.
به گزارش خبرنگار ایرنا، این منطقه با وجود قرق بودن باز هم از
تعرض طبیعت گردان بدسلیقه در امان نمی ماند به طوری که دیده شده گاه علاوه
بر این که ده ها گل از خاک بیرون کشیده شدند محل زیست این لاله نیز تخریب
شده است.
همراه با آمدن بهار صد ها نوع گل و گیاه زینت بخش این استان می شود و
به دامن طبیعت و دامنه کوه ها که پناه ببریم عطر گل و گیاهان دارویی شامه
نواز می شود اما طبیعت خمبی با لاله های واژگون منحصر به فردی که فقط در
این منطقه می روید تابلوی شگفت انگیزی از زیبایی ها می شود و حیف است که
این پهنه خورشید رنگ زیر پای مردم نابود شود.
گستره حوزه منابع طبیعی خراسان شمالی 2 میلیون و 33 هزار و 36 هکتار
است که از این میزان یک میلیون و 400 هزار هکتار مرتع، بیش از 183 هزار
هکتار بیابان و 434 هزار و 550 هکتار هم جنگل است.
25 هزار هکتار از جنگل های این استان هیرکانی و بقیه ایرانی تورانی است که گونه های ارس، افرا، زالزالک و کرکو را در خود دارد.