بزرگنمايي:

پیام خراسان- آثار و شواهد مکتوب نشان می‌دهد این بازار یکی از قدیمی‌ترین بازارهای ایران و مربوط به دوران قبل از تیمور است. طی ساخت و سازهای گسترده‌ای که در چندین سال گذشته رخ داده، در حال حاضر از بازار بزرگ و قدیمی مشهد تنها بخش کوچکی از آن با نام بازار فرش مشهد به جای مانده است. از ویژگی‌های خاص این مکان می‌توان به قدمت، کاربری، وجه اقتصادی اجتماعی و همچنین اهمیت سابقه بازار در ایران اشاره کرد.

احسان زهره‌وندی، سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی، در گفت‌وگویی در خصوص مرمت بازار فرش مشهد اظهار کرد: حفاظت و احیای بافت تاریخی مشهد طی دهه‌های گذشته تحت تاثیر طرح‌های توسعه و عمرانی قرار داشته که ملاک عمل در شهر مشهد بوده که از جمله آن‌ می‌توان به طرح‌های تفصیلی اشاره کرد.

وی ادامه داد: طرح‌های تفصیلی شهری در واقع ملاک عمل شهرداری برای پاسخگویی و اجرای توسعه و عمران شهر مشهد است؛ به گونه‌ای که صدور پروانه‌ها، ساخت‌وسازها، ایجاد و تعریض معابر، ایجاد کاربری‌های شهری و... بر اساس طرح‌های تفصیلی انجام می‌شود.

سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی بیان کرد: طی 20 سال در حدود دهه 70 تا اوایل دهه 90 در مورد حوزه مرکزی شهر مشهد طرح تفصیلی موسوم به طرح طاش اجرا می‌شد. در این دوران نگاه و رویه‌ای توسعه‌محور در دستگاه‌های اجرایی متولی این امور مانند اداره‌ کل راه و شهرسازی، استانداری، شهرداری، شورای شهر و ... وجود داشت مبنی بر این که بافت مرکزی مشهد بافت فرسوده و ناکارآمد است که باید تخریب شود و مشهد از الگوی شهرهایی مانند مدینه، مکه و دبی پیروی کند؛ به این معنا که در راستای توسعه درونی شهر حرکت کند و در واقع توسعه درون را جایگزین گسترش و توسعه مساحت شهر قرار دهند.

زهره‌وندی با اشاره به اینکه طرح تفصیلی قبلی از تجمیع پلاک‌های قدیمی و ریزدانه تهیه و بر این اساس پلاک‌هایی با مقیاس بزرگ‌تر و کلان‌تر تعریف شده، عنوان کرد: همچنین سرمایه‌گذاران به تملک پلاک‌ها تشویق شدند تا در ازای تجمیع، تراکم تشویقی به آن‌ها داده شود زیرا تراز مالی طرح تفصیلی صفر بود؛ به این معنا که هر درآمدی که از طریق صدور پروانه، اخذ عوارض و... ایجاد می‌شود، باید در خود طرح هزینه شود؛ به عبارتی هزینه‌های اجرای طرح از محل درآمد حاصل از صدور پروانه و... تامین می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری در این طرح موجب رانده شدن اهالی و مردم مجاور شد، به شکلی که مردم این منطقه مهاجرت کردند و سرمایه‌گذاران با منابع مالی فراوان در این منطقه سرمایه‌گذاری کردند تا زائران در آن مناطق اسکان پیدا کنند. این اقدام خلاف استانداردهای سکنی برای مجموعه‌های زیستی و فضاهای شهری است زیرا باید نسبت معینی میان جمعیت متحرک(زائران) و جمعیت ساکن وجود داشته باشد و در پی این اقدام با کوچ کردن اهالی و جمعیت بومی این مناطق و اسکان یا اقامت جمعیت متحرک، حفظ تعلق خاطر و وابستگی به محیط از بین رفت؛ لذا امنیت عمومی کاهش پیدا کرد و در پی آن آسیب‌های اجتماعی افزایش یافته و به تبع آن فعالیت دستگاه‌های نظارتی برای کنترل این شرایط سخت‌تر و بیشتر شد.

سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی افزود: اجرای این طرح همچنین بافت قدیمی را از بین می‌برد؛ به همین دلیل این طرح با واکنش متخصصان جامعه، دانشگاه‌ها و حتی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مواجه شد. از این رو از اوایل دهه 90 تلاش شد از پیامدهای زیان‌بار اجرای طرح طاش جلوگیری شود.

زهره‌وندی اضافه کرد: در حال حاضر تفاهم نسبی میان مجموعه‌های میراث فرهنگی، شهرداری، استانداری و راه و شهرسازی استان ایجاد شده تا در راستای حفظ هویت تاریخی شهر عمل کنند و از صدور ساخت پروانه‌های بناهای بلندمرتبه جلوگیری شود تا از این طریق هویت تاریخی شهر مشهد بازآفرینی شده، گردشگران جذب و به واسطه آن رونق اقتصادی ایجاد شود.

وی تصریح کرد: از این رو در سال گذشته تفاهم‌نامه‌ای چندجانبه جهت ایجاد هم‌افزایی و اجرای اقدامات مشترک در زمینه حفاظت و احیای بافت تاریخی شهر مشهد میان استانداری، شهرداری مشهد، میراث فرهنگی، صندوق احیای آثار تاریخی و همچنین صندوق توسعه حرم‌ها بسته شده است. همچنین دفاتر تسهیل‌گری در محله‌های تاریخی مانند محله جنت، سرشور و ... نیز در این خصوص ایجاد شده تا مردم را متقاعد کنند و با ارائه طرح و الگو متناسب با محلات و شرایط تاریخی ساخت و سازها صورت گیرد.

تامین هزینه‌های مرمت بازار فرش مشهد بر عهده شهرداری است

سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: بازار فرش یکی از مواردی است که اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری ضوابط آن را اعلام و طرح آن را ابلاغ کرده و شهرداری تعهد کرده هزینه‌های مرمت این اثر تاریخی را تامین کند. تاکنون نیز تلاش‌های فراوانی شده و پروژه به خوبی پیش رفته است.

زهره‌وندی اظهار کرد: پروژه مرمت بازار فرش از سال 1398 آغاز شده که نظارت عالیه را میراث فرهنگی بر عهده دارد و دانشگاه خیام نیز به عنوان دستگاه نظارت عمل می‌کند. در واقع اقدامات و کار جدی مرمت بازار فرش مشهد از سال 1399 آغاز شد.

وی بیان کرد: بازار فرش مشهد دارای یکسری ویژگی‌هاست؛ لذا بر اساس مصوبه وزارتخانه میراث فرهنگی طرح مرمت بازار بر اساس ویژگی‌های بازار در زمان قاجار و در دوره ناصرالدین شاه تهیه شده است؛ به گونه‌ای که در این دوران بازار سقف گنبدی و پوشش آجری داشته و به تبع آن مرمت و بازسازی بازار فرش مشهد نیز بر این اساس اجرا خواهد شد.

سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی ادامه داد: بر اساس گمانه‌زنی‌ها و کاوش‌های انجام‌ شده، آثاری از دوره تیموری در این بازار یافت شده است. در دوره‌های مختلف تغییراتی در بازار فرش ایجاد شده است؛ به شکلی که کف بازار در دوره ناصری از کف فعلی بازار حدود 50 سانتی‌متر پایین‌تر بود که آجرفرش بوده و تصمیم گرفته شد که این آجرفرش‌ها مبنای کار قرار گیرد.

زهره‌وندی اضافه کرد: در حال حاضر 2 دهنه از پوشش آجری بازار کامل شده است. اغلب هزینه‌کردهای این پروژه توسط شهرداری انجام شده است. مالکان و کسبه نیز لازم است همکاری و مشارکت داشته باشند؛ به گونه‌ای که می‌توانند از طریق وام‌ها و تسهیلاتی که برای آن‌ها در نظر گرفته شده است، مرمت داخل مغازه‌ها را انجام دهند زیرا مرمت داخل مغازه‌ها نیز باید با بیرون یعنی کف، جداره‌ها و سقف بازار متناسب باشد.

مشارکت مردم یکی از شروط تحقق احیا و مرمت بازار است

وی خاطرنشان کرد: همچنین شهرداری هزینه اخذ مشاور و تهیه طرح داخل مغازه‌ها را پذیرفته است و مغازه‌داران نسبت به اجرای طرح‌ها اقدام می‌کنند. با توجه به تجربه‌ای که در مرمت سایر شهرها داشته‌ایم، یکی از شروط تحقق احیا و مرمت بازار مشارکت مردم است. از این رو اغلب مردم توجیه شده و بسیاری از مراحل طی شده است. بنابراین کار به صورت پیوسته در حال انجام است اما در برخی مواقع با توجه به شرایط و منابع مالی سرعت اجرا ممکن است متفاوت شود.

سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی افزود: همچنین میراث در این بازار مستقر است و مجوز کاوش‌های باستانی را از پژوهشکده باستان‌شناسی دریافت کرده و به فعالیت‌های مطالعاتی می‌پردازد. با این وجود اقدامات عمرانی شرایط ویژه‌ای را ایجاد کرده که خوشبختانه مردم با شکیبایی این شرایط را پذیرفته و همکاری می‌کنند؛ در حالی که برخی از افراد همکاری لازم در این زمینه را نداشته و امیدواریم این عدم همکاری به موضوعات قضایی راه پیدا نکند.

احتمال پایان مرمت بازار فرش تا انتهای سال 1401

زهره‌وندی در خصوص مدت زمان اجرا و مرمت بازار فرش مشهد بیان کرد: تصور می‌کنم بازسازی و مرمت بازار فرش حدود 2 سال به طول بیانجامد اما شهرداری برای سال 1401 برنامه‌ریزی و پیش‌بینی لازم را انجام داده است. با توجه به اینکه بودجه‌ها سالانه بسته می‌شود، بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در تلاشند مرمت بازار تا پایان سال 1401 به اتمام برسد اما ممکن است طولانی‌تر شود.

وی گفت: بر اساس مطالعاتی که در راستای تهیه حریم مجموعه حرم مطهر و آثار پیرامون شده، محلات، کانون‌های مهم و ساختار بافت تاریخی شناسایی و ارزش‌گذاری شد. یکی از این راسته‌ها و بافت‌های مهم گذر سرشور و بازار فرش است که به عنوان اولویت اول به مرمت و بازسازی آن پرداخته می‌شود. در واقع این گذر به احیای ساختار تاریخی شهر بسیار کمک می‌کند که از دیگر گذرهای هویت‌بخش می‌توان به محله نوغان، گذر آیت‌الله خامنه‌ای، خیابان ارگ، محله جنت و... اشاره کرد.