بزرگنمايي:

پیام خراسان- محمدرضا قهرمانیان روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار اظهار داشت: از جمله رشته های احیا شده در خراسان شمالی می‌توان به رشته های چاروق دوزی، بافت کلاه جاجرمی، پوشاک ترکمن، فنون نمد مالی، بافت سیاه چادر و چولی، ابریشم بافی و چلنگری اشاره کرد.  

وی خاطرنشان کرد: برخی از این رشته ها مانند چلنگری و چاروق دوزی و پوشاک ترکمن نفس های آخر خود را می کشیدند اما اکنون به سرعت جای خود را در بین دیگر رشته های صنایع دستی باز کرده اند و حتی فروش آن ها از دیگر صنایع دستی بیشتر شده است.

قهرمانیان با اشاره به تسهیلات پرداختی در این بخش گفت: سال گذشته 2 میلیارد و 199 میلیون تومان تسهیلات به این بخش پرداخت شده که میزان اشتغالزایی این تسهیلات نیز 9 هزار 652 نفر است.

وی با بیان این که صنایع دستی یکی از ظرفیت های ایجاد اشتغال در استان است گفت: تاکنون 64 اثر صنایع‌دستی استان دارای نشان ملی مرغوبیت و 4 اثر نیز مهر اصالت یونسکو دریافت کرده است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی افزود: آثاری در داوری موفق به دریافت نشان مهر اصالت ملی صنایع‌دستی می‌شوند که ویژگی هایی مانند اصالت (نشان‌دهنده‌ی هویت فرهنگی و ملی هنرهای سنتی کشور)، خلاقیت (طرح، روش تولید و مواد اولیه)، قابلیت بازیافت (از مواد اولیه‌ی طبیعی تهیه‌شده باشند)،  قابلیت عرضه در بازار بین‌المللی و قیمت مناسب داشته باشند.

وی گفت: در تولید این آثار باید استاندارد مکان تولید دیده شود و برتری و مزیت بر اساس معیارهای تکنیکی و مواد به‌کاررفته، قابلیت تولید به مقدار زیاد، کیفیت، کاربرد در زندگی روزمره و نوآوری محصول را نیز دارا باشند.

وی از فعالیت 46 فروشگاه صنایع دستی در همه شهرستان های استان نیز خبر داد و افزود: میزان صادرات صنایع دستی با توجه به این که بیشتر آن ها چمدانی انجام می شود بالاست و چمدانی بودن آن مزیتی برای صنایع دستی است در عین حال با توجه به برآوردهای ما در طی یک دهه گذشته 9 میلیارد و 189 میلیون تومان صنایع دستی به کشورهای آلمان، روسیه و کشورهای خلیج فارس صادر شده است.

از برجسته ترین صنایع دستی خراسان شمالی که احیا و معروفیت جهانی پیدا کرده است می توان به چاروق و کلاه کرکی اشاره کرد.

چاروق 

چاروق به استناد لغت‌نامه دهخدا کلمه‌ای ترکی است و به‌نوعی پای‌افزار و یا کفش اطلاق می‌شود که از پوست تهیه‌شده باشد و آن را با ریسمان‌های ضخیم بلندی به‌پای بندند.

سابقه استفاده از این پاپوش سنتی در خراسان شمالی به بیش از 200 سال قبل باز می گردد

این پای‌افزار به دو شیوه تهیه می‌شده که نوعی از آن باظرافت کمتر و مخصوص اقشار کم‌درآمد جامعه بوده و از تزئینات و گلدوزی‌های کمتر برخوردار است و نوع خاص آن از چرمی باکیفیت بالا و ظرافت و دقت بیشتر که سطح آن توسط نخ‌های ابریشمی رنگی و گلابتون تزئین شده و سطح آن و به روش دوخت های تزئینی و حکاکی روی چرم زینت یافته است، تهیه می‌شود.

تنها استاد این هنر در انقراض حسینعلی محمدزاده معروف به پیر چاروق دوز بود اما اکنون خانواده این هنرمند نیز در مسیر پدر قرار دارند و این رشته منسوخ شده احیا  آموختند و با تغییر نوع کار و خلاقیت در مدل دوختهای این هنر دست با استقبال بسیار خوب مردم مواجه شده است و برای حفظ این رشته نیز تا کنون به روش استاد شاگردی 42 هنرجو آموزش های این هنر دستی را فرا گرفته اند.

چاروق خراسان شمالی دارای مهر اصالت ملی است.

کلاه کرکی گرمه

کلاه کرکی خراسان شمالی به عنوان میراث ناملموس با شماره 108 در فهرست ملی ثبت شده و دارای استاندارد ملی است.

کلاه کرکی از جمله صنایع‌دستی خراسان شمالی است که در نقاط مختلفی از این استان به ویژه در شهرستان گرمه تولید می‌شود.

ماده اولیه کلاه کرکی کرک بز است و به‌صورت کاملا خام و خودرنگ استفاده می‌شود.

مراحل بافت کلاه کرکی بسیار ساده و بدون دخالت هیچ‌گونه ماشین یا ابزار خاص تنها توسط پنج میل بافته می‌شود که سبب شده این هنر به‌عنوان میراث ناملموس با شماره 108 در فهرست ملی ثبت شود.

چلنگری

چلنگری به معنای آهنگری سبک و محلی است که در آن اشیاء سبک‌وزنی مانند میخ‌طویله، میخ سرکج، انبر و سیخ و سه‌پایه‌ آهنی، .... ساخته می‌شود.

چلنگری از جمله صنایع دستی احیاء شده منطقه خراسان شمالی است که به دلیل مکانیزه شدن زندگی ها نسبت به گذشته در منطقه کم رونق شده اما به دلیل شرایط خاص جغرافیایی خراسان شمالی و بافت روستایی و عشایری منطقه همچنان برخی از محصولات مصرفی مورد احتیاج توسط صنعتگران استان به صورت سنتی تولید می شود.

چلنگری با شماره 89 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

چوخه بافی

در اکثر فرهنگ‌های لغت چوخه را نوعی تن‌پوش پشمی معنا کرده اند و در واقع چوخه بافی از صنایع‌دستی خراسان به‌ویژه خراسان شمالی است که البته در چند دهه اخیر از رونق کمتری برخوردار بود.

این دستبافتِ معمولاً از پشم بره یا شتر تهیه میشود و پس از آماده شدن پشم و تبدیل پشم به نخ تابیده از طریق پود گذاری بر روی دار زمینی تولید می‌گردد.

چوخه به‌عنوان جلیقه، لباس کشتی(پالتوی چوخ)، پا تابه، کت‌وشلوار و ... بکار می‌رود و به علت نوع آب‌وهوای سرد و شرایط اقلیمی مردان چوخه را به‌عنوان البسه در زمستان استفاده می‌کردند.

معمولاً جوانان و پهلوانان ایلهای کرمانج که عموماً ورزشکار و سخت‌کوش بوده‌اند سفارش پالتوی چوخ را می‌دادند و این لباس را به‌عنوان یک قانون در هنگام مبارزه کشتی به تن می‌کردند و از اینجا بود که نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافت.

مهم‌ترین علت پوشیدن این لباس استحکام آن است به طوری که که در مبارزه کشتی هیچ پارچه‌ای مانند چوخه دوام نمی‌آورد.

چولی بافی

در گذشته برای طبخ غذاهایی همچون پلو و به منظور آبکش برنج از سبدهای چوبی به شکل ملاقه استفاده می شد که از شاخه های بید بافته می شود.

این رشته صنایع دستی بیشتر در شهر درق کاربرد دارد  و هم اکنون تنها یک نفر در این شهر به چولی بافی می پردازد و با احیای این رشته و اقداماتی که انجام شده است شاگردانی زیر دست این استاد به بافت چولی می پردازند تا این هنر دستی قدیمی از خطر انقراض دور بماند.

نمدمالی

نمدمالی از جمله مشاغل سنتی خراسان شمالی است که بیشتر در بین قوم ترکمن و منطقه راز و جرگلان رواج دارد و از جمله صنایع‌دستی است که فنون تولید آن به عنوان میراث ناملموس به نام استان به ثبت ملی رسیده است.

کهن‌ترین شیوه و روش فراهم‌سازی زیرانداز که تاکنون شناخته‌شده نمدمالی است. نَمَد نوعی بافته سنتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود و ساده‌ترین نوع کف پوش است که ساخت آن به دستگاه خاصی نیاز ندارد.

فرق نمد با سایر بافته‌های زیرانداز در این است که برای تهیه نمد از فشار، رطوبت و حرارت بهره گرفته می‌شود.

مواد اولیه نمدمالی پشم حیوانات اهلی چهار پا از جمله گوسفند و شتر است که از تراکم توده‌های پشم و کرک در شرایط متناسب و با ایجاد فاصله و ورز دادن پشم ساخته می‌شود، به این صورت که پشم بعد از تمیز شدن، رنگرزی و حلاجی می‌شود، سپس بر اساس اندازه و طرح ذهنی هنرمند پشم‌های رنگین در زمینه کار، چیده شده و نمدمال با کمک دست و پا آن را روی زمین می‌غلتاند و در ضمنِ این کار، کف صابون و آب به آن می‌افزاید به این ترتیب بر اثر درگیری و تراکم پشم با توجه به دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن، نمد تولید می‌شود.

نمد از صنایع‌دستی با ارزش و کهن قوم ترکمن و منطقه راز و جرگلان محسوب می‌شود، البته این مصنوع در منطقه شیروان، بجنورد و جاجرم نیز به چشم می‌خورد.

تنها ماده اولیه مصرفی در نمد، الیاف پشم است روش تولید نمد شامل پشم‌چینی، شست و شو، خشک‌کردن، حلاجی، رنگرزی الیاف، آماده‌کردن فتیله رنگی پشمی برای طراحی ازجمله مراحل کار نمدمالی است.

به گزارش ایرنا 18 هزار و 477 نفر صنعتگر در  63 رشته صنایع دستی در خراسان شمالی فعالیت می کنند.

از آغاز تاسیس خراسان شمالی تا کنون 21 هزار و 138 نفر آموزش های تخصصی و علمی صنایع دستی را دریافت کرده اند و مجموع مجوزهای صادر شده در بخش مشاغل خانگی  نیز دو هزار و 176 مجوز برآورد شده است.

72 اثر صنایع دستی استان نشان ملی مرغوبیت دریافت کرده اند  و 25 رشته نیز در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.

سالانه 150 هزار مترمربع گلیم‌سفره ‌کردی در خراسان شمالی بافته می‌شود که بر این اساس و با توجه به تجمع بافندگان آن در بجنورد، این شهر به عنوان شهر ملی گلیم‌سفره‌کردی ثبت شده است.

استان 863 هزار نفری خراسان شمالی در شمال شرق کشور دارای اقوام کرد، کرمانج، ترک، ترکمن، تات و بلوچ است که صنایع دستی هر یک از آنها ویژگی های منحصر به فردی دارد.