بزرگنمايي:

پیام خراسان- آئین و مراسم تعزیه و شبیه خوانی سابقه و ید طولانی در ایام عزاداری دارد. این مراسم نمادین در برخی نقاط خراسان جنوبی اگرچه هنوز هم پابرجاست و اجرا می‌شود اما چراغ این آئین دیگر فروغ گذشته را ندارد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که آئین تعزیه خوانی و شبیه گردانی از قدیمی ترین آئین‌های محرم با اثر گذاری بسیار از دیرباز در نقاط مختلف خراسان جنوبی برگزار می شده است و طی سال‌های اخیر به دلایل مختلف چراغ آن کم فروغ تر شده است.

کوس جنگ، صدای سم ستوران و گرد و خاک برخواسته از حرکت اسب‌ها بر دور میدان غرق به خون، زرق و برق شمشیرها زیر نور آفتاب سوزان، ناله و افغان کودکان و زنان در بند، خیمه‌های سوزان. نقال می‌خواند و چشمه‌های اشک بر پهنای صورت جاری می‌شود. نمایشی اثرگذار و گوشه‌ای از مراسم تعزیه است. گاه صدای ناله و نفرین به گوش می‌رسد. نامسلمان شمشیر را نکش. صحنه‌ای از واقعه کربلا رقم می‌خورد.

تعزیه، نمایش مقابله نور با ظلمت است و تعزیه‌خوانان که نقل مصیبت می‌کنند. تعزیه خوانی مراسمی که جایگاه کهن در آئین خراسان جنوبی دارد.

آئینی اثرگذار اما فراموش شده

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به برگزاری این آئین تأثیر گذار در برخی نقاط استان گفت: تعزیه در لغت به معنای نمایش مذهبی، سوگواری، عزاداری و یاد بود عزیزان است اما در اصطلاح نوعی نمایش مذهبی است.

سید احمد برآبادی افزود: در بعضی از روستاهای استان هنوز تعزیه برگزار می‌شود و در شهر بیرجند و برخی از روستاها این نمایش مردمی منسوخ شده در حالی که در گذشته تعزیه یکی از اصلی ترین مراسم عزاداری ماه محرم به شمار می‌رفت.

وی گفت: تعزیه یا شبیه خوانی نمایشی است که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را اجرا می‌کنند که عده‌ای با برپا کردن علم و خیمه مراسم تعزیه را شروع می‌کنند.

برآبادی با بیان اینکه وقتی مقدمات فراهم شد، شخصی به وسیله بلند گو و یا نواختن طبل افراد محل را به شبیه خوانی دعوت می‌کند، گفت: در حال حاضر در بیش‌تر مناطقی که شبیه خوانی هنوز از رواج نیفتاده، فقط در روز عاشورا این مراسم را اجرا می‌کنند.

وی با بیان اینکه این رسم و آئین به شماره 27 در فهرست معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است، افزود: تعزیه در گذشته به شکل امروزی برگزار نمی‌شده است و به طور کلی تعزیه‌ها در ایام گذشته اغلب بدون کلام بوده و به جای تعزیه خوانی مراسم تعزیه گردانی برپا می شده است.

تعزیه تنور خولی

برآبادی با بیان اینکه در برخی نقاط خراسان جنوبی مانند قهستان تعزیه گردانی «تنور خولی برگزار می‌شود، گفت: در این مراسم چند نفر با اسب دوانی و حمل تنور و.... شبیه اجرا و مراسم تشییع جنازه امام حسین (ع) را به صورت نمادین برگزار می‌کنند.

به گفته مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، این تعزیه که نمونه‌ای از قدیمی ترین مراسم تعزیه گردانی در خراسان جنوبی است، بی کلام و جنبه نمایشی دارد.

وی با اشاره به سابقه آئین شبیه گردانی در خراسان جنوبی و ورود کلام به این آئین، اظهار کرد: این شبیه گردانی‌ها در ابتدا بدون نسخه بوده و در گذر زمان با نسخه نویسی، فهرست نویسی، ارائه نقش‌های متفاوت همراه شده است.

برآبادی ادامه داد: همچنین این شبیه گردانی‌ها دارای موافق و مخالف خوان، نقش فهرست خوان و مردمی بوده و با گذر زمان دچار تغییر و تحولات بسیاری شده و دیگر آلات مانند طبل، سنج و… وارد تعزیه شده است.

وی ادامه داد: در دوره پهلوی که تعزیه خوانی ممنوع و سبب شد تا اجرای مراسم‌های اثرگذار تعزیه کم فروغ شود و چون برای اجرا و یادگیری تعزیه محدودیت‌ها بسیار بوده، تعزیه خوانی دیگر امروزه گستردگی گذشته را ندارد.

سابقه تعزیه خوانی

یک نویسنده و پژوهش گر خراسان جنوبی هم در گفت و گو با مهر تعزیه یا شبیه‌خوانی را نمایشی معرفی کرد که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را به نمایش می‌گذارند و اظهار کرد: تعزیه خوانی برای همه امامان، پیامبران و انواع مراسم‌های مذهبی وجود دارد.

زنگویی ادامه داد: اما بسیاری این را نمی‌دانند و در کنار عدم آگاهی عواملی مانند کمبود امکانات، اعتقادات و نبود شمر خوان و … این تعزیه‌ها فروغ گذشته را ندارد و در واقع شاهد مغفول ماندن مراسم تعزیه خوانی و شبیه گردانی هستیم.

وی با اشاره به شباهت و سابقه تعزیه خوانی و تعزیه سرایی در استان از برگزاری مجالس شبیه خوانی و تعزیه نامه‌ای تنظیم شده در سال 1215 هجری قمری بر روی کاغذهای روسی در روستای گازار، گفت: مجموع از از این قبیل موارد و همچنین وجود حسینیه‌های مختلف و سروده‌های کهن حکایت از سابقه تعزیه خوانی و شبیه گردانی در این استان دارد.

زنگویی با بیان اینکه پژوهش‌های میدانی نشان می‌دهد که در گذشته بسیار پر رونق بوده است، افزود: تا آنجا که شوکت الملک در ایام محرم و صفر گروه تعزیه خوان و تعزیه گردان از یزد را به خراسان جنوبی دعوت می کرده و تعزیه در حسینیه شوکتیه برگزار می شده است.

وی با بیان اینکه اما امروزه وجود رسانه‌های مختلف، اعتقادات و اینکه افراد کمتر حاضر به اجرای نقش شمر و … می‌شوند، افزود: کمبود امکانات نمایشی، عدم تربیت بازیگر و نقش گردان مناسب با ویژگی‌های هر شخصیت سبب شده تا تعزیه فراموش شود.

زنگویی از تأثیر گذاری بسیار آئین تعزیه خوانی گفت و افزود: در دیرباز ایرانیان تعزیه سیاوش خوانی داشتند و به سبب اعتقادات و هویت دینی و ملی رو به تعزیه خوانی برای تراژدی پر از مصیبت امام حسین (ع) روی آورده و آن را بسیار شورانگیز برگزار می‌کردند.

وی بیان کرد: هنوز هم در برخی نقاط استان مانند در روستای خنگ تعزیه صحرای کربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) در روز تاسوعا، در روستای مهمویی نیز تعزیه‌های حر، حضرت امام حسین (ع)، حضرت علی اکبر (ع)، حضرت ابوالفضل (ع) و وفات پیغمبر (ص) برگزار می‌شود.

زنگویی ادامه داد: همچنین در روستای درخش و آسیابان در روز هفتم محرم تعزیه‌خوانی مسلم‌بن عقیل، در روز هشتم تعزیه علی اکبر (ع)، روز نهم تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) و در روز عاشورا تعزیه صحرای کربلا برگزار می‌شود.

این مراسم نمادین در برخی نقاط خراسان جنوبی اگرچه هنوز هم پابرجاست اما دیگر این آئین بسیار اثر گذار به شور گذشته نیست و می‌طلبد برای شور هر چه بیشتر تعزیه خوانی امکانات بیشتر فراهم شود و این مسئولین فرهنگی استان هستند که می‌توانند گام مؤثری در این حوزه بردارند و برای تعزیه خوانی در مراسم‌های مختلف با تربیت افراد با ویژگی‌های مناسب هر نقش اقدام کنند.