بزرگنمايي:

پیام خراسان - همین کثرت موقوفات و یادگاری‌های عمرانی گنجعلی‌خان در شهر کرمان، سبب شده‌ بیشتر او را با نام این شهر بشناسند و کمتر کسی از این مسئله اطلاع دارد که آن مرد نیک‌اندیش، از ارادتمندان حضرت امام علی بن موسی‌الرضا(ع) بود و موقوفات فراوانی را برای اداره حرم مطهر، وقف آستان‌قدس رضوی کرد. گنجعلی‌خان در حدود سال 1028قمری، در طوماری 17 متری، فهرست موقوفات خود را ثبت نمود که موقوفه‌هایش برای حرم رضوی نیز، در بخشی از همان طومار ذکر شده‌است.
درآمد این موقوفه‌ها برای تأمین هزینه‌های تهیه فرش، روشنایی، اجرت مؤذن و خادم و حافظ قرآن و ... در نظر گرفته شده است. گنجعلی‌خان در سال 1033قمری / 1002خورشیدی، دار فانی را وداع گفت و پسرش، مرادخان، طبق وصیت پدر، پیکر او را از قندهار که در آن زمان حکومتش را برعهده داشت، به مشهد مقدس آورد و در حرم مطهر امام رضا(ع)، در محل پایین‌پای مبارک، به خاک سپرد.
سپهسالارِ اهلِ ساخت و ساز
احمدعلی خان وزیری در جلد دوم کتاب «تاریخ کرمان»، گنجعلی‌خان را منسوب به طایفه «زیک»، از طوایف مشهور کُرد می‌داند که در عهد شاه‌تهماسب یکم صفوی، توانست از خود لیاقتی نشان بدهد و بعدها، در به قدرت رسیدن شاه عباس‌یکم نیز، به ایفای نقش بپردازد. گنجعلی‌خان را سرداری توانمند و باهوش توصیف کرده‌اند. در بیشتر نبردهایش پیروز می‌شد و این مرهون ذکاوت نظامی و وفاداری نیروهایش بود. شاه عباس یکم در بسیاری از لشکرکشی‌هایش، از گنجعلی‌خان کمک می‌گرفت و چون به او اعتماد زیادی داشت، حکومت کرمان، بلوچستان و قندهار را به وی واگذار کرد. با این حال، محدوده فعالیت‌های نظامی و امنیتی گنجعلی‌خان، تقریباً سراسر ایران شرقی بود که البته مشهد هم بخشی از آن را در بر می‌گرفت. او با همه روحیه نظامی‌اش، اهل عمران و آبادانی بود و به ساخت‌وساز بناهای عمومی، اهمیت فراوانی می‌داد؛ مجموعه بازار و حمام گنجعلی‌خان در کرمان، یادگاری از این ویژگی اخلاقی است.
ارمغان امنیت برای مشهدالرضا(ع)
یکی از برگ‌های زرین تاریخ زندگی گنجعلی‌خان، تلاش او برای برقراری امنیت در شمال شرقی ایران و بیرون راندن ازبکان از خطه خراسان است. اگر یادتان باشد، پیشتر خدمتتان عرض کردم ازبکان در این دوره، چگونه با سوءاستفاده از شرایط بحرانی ایران و هجوم عثمانی از غرب، به خراسان تاختند و فاجعه قتل‌عام سال 997قمری را رقم زدند؛ فاجعه‌ای که در آن هزاران زائر و مجاور، توسط مهاجمان ازبک به قتل رسیدند، حرم مطهر رضوی غارت شد و در مشهد و اطراف آن، ویرانی بسیار پدید آمد. شاه عباس یکم، پس از دفع حملات عثمانی‌ها، گنجعلی‌خان را با نیروهای وفادارش، برای سرکوب ازبکان به خراسان فرستاد. در همین لشکرکشی بود که سردار نامی صفوی، هرات را از دست مهاجمان نجات داد و پس از جنگی سخت و خونین، توانست آن‌ها را از نواحی اطراف مشهد دور کند و امنیت را به این منطقه باز گرداند. در واقع مهم‌ترین اقدام گنجعلی‌خان که نام او را در تاریخ مشهد مقدس و حرم رضوی ماندگار می‌کند، مجاهدت‌ها و تلاش‌هایی است که برای برقراری امنیت شهر کرد. قدر مسلم آن است که گنجعلی‌خان به دفعات مهاجمان ازبک را از پیرامون مشهد عقب راند و امنیت و آسایش را برای زائران و مجاوران به همراه آورد.
گنجعلی‌خان، افزون بر برقراری امنیت و فعالیت‌های عمرانی، به ساخت مدارس علمیه هم علاقه فراوانی داشت. او در کرمان و مشهد، چند مدرسه بنا کرد. در سال‌های پایانی عمر، وی تصمیم به وقف تمام اموالش گرفت و بر اساس طوماری که از آن یاد کردیم، همه این اموال که ارزش بسیار بالایی داشت، وقف حرم رضوی و نیازهای آن شد. به همین دلیل، گنجعلی‌خان را از واقفان بزرگ آستان قدس رضوی می‌دانند. زنده‌یاد دکتر باستانی پاریزی در کتاب «گنجعلی‌خان»، ضمن بیان خدمات این واقف بزرگ، می‌نویسد: «گنجعلی‌خان تقریباً تمام راه‌هایی را که در جنوب ایران به دریا ختم می‌شد، امنیت بخشید و تجارت در عهد او، در این مناطق رونق گرفت و به واسطه کوشش‌های عمرانی او اقتصاد شکوفا شد». آثار این فعالیت‌ها، فقط منحصر به مناطق جنوبی ایران نبود، همان‌طور که اشاره کردیم، تقریباً در تمام شرق ایران، چنین امنیتی برقرار بود و به‌ویژه، زائران حرم رضوی می‌توانستند بی‌واهمه برای زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) به مشهد مقدس مشرف شوند.
خبرنگار: محمدحسین نیکبخت