بزرگنمايي:

پیام خراسان- استان خراسان رضوی دارای 2 بازارچه مرزی مشترک با کشورهای افغانستان و ترکمنستان است. این استان با کشور ترکمنستان از طریق سه مرز رسمی سرخس، لطف آباد و باجگیران ارتباط دارد که باجگیران شهری در شهرستان قوچان است و فاصله آن تا مشهد حدود 200 کیلومتر و تا عشق آباد ترکمنستان 55 کیلومتر است.

گمرک مرزی باجگیران در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان، از قدیمی ترین گمرک های خراسان بزرگ با قدمتی بیش از 100 سال به شمار می رود و نزدیکی به عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، از مزیتهای آن است.

نام باجگیران با تاریخ گمرک آن گره خورده است، در دوره قاجار امتیاز گمرک این منطقه به بلژیکی ها داده شد و آنان برای برقراری قوانین خود در مرز چندین باجگیر تفنگدار اسب‌سوار گماشتند و این موضوع باعث شهرت این منطقه به "باجگیران" شد، انبارهای قدیمی گمرک باجگیران در دهستان دولتخانه که با کمک آلمانی ها ساخته شده، هنوز برقرار است و به عنوان میراث تاریخی منطقه از آن یاد می شود.

بازارچه مرزی باجگیران نیز به عنوان تنها بازارچه رسمی بین 2 کشور ایران و ترکمنستان، به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال یافتن جمهوری های آسیای میانه در سال 1375 تاسیس شد، این بازارچه با بازارچه گودان در ترکمنستان به صورت کاملا مشترک و قرینه با غرفه ها و سطح دسترسی یکسان فعالیت دارند.

تاریخ مبادلات تجاری در باجگیران به زمان استقرار شوروی سابق بازمی گردد، پس از فروپاشی شوروی و استقلال ترکمنستان، فعالیتهای صادراتی و ترانزیتی در باجگیران با ترکمن ها ادامه یافت اما دولت ترکمنستان در سال 1390 با استناد به پروتکل 8 نوامبر 1968 میلادی برخی محدودیتهای ترانزیتی در گمرک باجگیران ایجاد کرد و این موضوع مشکلاتی را در صدور کالا به ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه برای ایران به وجود آورد، که با شیوع کرونا در سال 1398، ترکمنستان محدودیتهای جدیدی اعمال کرد و این وضعیت، گمرک و بازارچه باجگیران را عملا به حالت تعطیل درآورد.

گمرک و بازارچه باجگیران تا شهریور امسال تقریبا تعطیل بودند و تردد مسافری و کالایی زیادی در این 2 بخش انجام نمی گرفت تا اینکه با رایزنی های دولت جمهوری اسلامی ایران و تلاش مسوولان، کشور همسایه به کاهش محدودیتهای خود در مرز با ایران رضایت داد که این امر منجر به بازگشایی بازارچه مرزی باجگیران شد.

گمرک باجگیران تقریبا نیمه‌فعال

کاهش محدودیت‌های گمرکی ترکمنستان در مرز باجگیران، تنها به فعالیت در بازارچه مرزی آن اختصاص دارد و هنوز بخش تردد کامیونی و مسافری این گمرک با محدودیت مواجه است.

مدیر گمرک باجگیران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون ترکمنستان درهای مرزی خود را در اینچه برون، سرخس و لطف آباد به روی ایران گشوده و در باجگیران فقط بازارچه مرزی بازگشایی شده است، اما هنوز تردد کامیونی در مرز باجگیران انجام نمی شود و محدودیتهای اعمال شده از سوی ترکمنستان پابرجاست.

امیر فتاحی با بیان اینکه اداره گمرک باجگیران کاملا مستقل و مجهز است، افزود: تجهیزات گمرک باجگیران شامل ایکس ری چمدانی می شود که نیاز به اورهال دارد و چندین سال است که تمدید قرارداد با شرکت پشتیبان آن انجام نگرفته است، از سوی دیگر در حوزه تجهیزات کنترلی، سگ موادیاب نیاز است، قبل از شیوع کرونا، سگ موادیاب وجود داشت اما با شیوع این ویروس و بسته شدن مرزهای ترکمنستان، سگ موادیاب به گمرک دوغارون منتقل شد.

وی ادامه داد: زیرساختهای لازم در گمرک باجگیران وجود دارد اما در صورت برداشته شدن کامل محدودیتها از سوی کشور ترکمنستان و بازگشایی سطح تجاری – کامیونی این مرز، استقرار "ایکس ری" کامیونی در آن ضرورت پیدا می کند.

فتاحی با بیان اینکه بخش مسافری گمرک باجگیران نیز تا چند روز آینده بازگشایی می شود، افزود: هم اکنون فقط دیپلماتهای ایرانی و دیپلماتهای کشورهای دیگر که در سفارتخانه های ترکمنستان حضور دارند، از طریق مرز باجگیران تردد می کنند.

مدیر گمرک باجگیران درباره وضعیت بازارچه این منطقه نیز گفت: روزانه 500 نفر از اهالی ترکمنستان در بازارچه باجگیران تردد دارند و از کالاهای غرفه داران و پیله وران این بازارچه خریداری و به ترکمنستان منتقل می کنند، حمل و تبادل کالا در بازارچه مرزی باجگیران در حال انجام است اما چون این بازارچه روی تپه قرار گرفته و فضای کمی را در اختیار دارد، لازم است برای توسعه فعالیت آن 2 هزار مترمربع دیگر به وسعتش افزوده شود که این موضوع در طرح توسعه بازارچه باجگیران دیده شده است.

فتاحی اظهار داشت: طرح توسعه بازارچه مرزی باجگیران توسط استانداری خراسان رضوی مطرح شده و قرار است که با اجرای آن ظرفیت پذیرش پیله وری و بار در این بازارچه افزایش یابد.

وی اظهار داشت: استانداری خراسان رضوی پیگیر تامین بودجه برای منطقه باجگیران است تا بتوان از این طریق هم طرح توسعه بازارچه باجگیران را اجرا کرد و همه سطح تجهیزات گمرک را افزایش داد.

فتاحی، به کمبود نیروی انسانی این اداره در صورت از سرگرفتن ترددهای کامیونی در مرز اشاره و بیان کرد: هم اکنون تنها بازارچه مرزی باجگیران فعال است و کمبود نیروی انسانی چندان احساس نمی شود اما در صورت بازگشایی بخش تردد ریلی و ورود و خروج مسافر، گمرک باجگیران با مشکل کمبود نیروی انسانی نیز مواجه خواهد شد.

تراز مثبت تجاری در بازارچه مرزی و افزایش متقاضیان سرمایه‌گذاری

با ازسرگیری فعالیتها در بازارچه مرزی باجگیران، شرایط اقتصادی این منطقه رو به بهبودی گذاشته و تا آنجا پیش رفته است که اکنون سرمایه گذاران زیادی تقاضای سرمایه گذاری در این بازارچه را دارند اما زیرساختها، به ویژه فضای بازارچه جوابگوی نیازها نیست.

مدیر بازارچه مرزی باجگیران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: از دوم شهریورماه و زمان بازگشایی بازارچه باجگیران تاکنون تراز تجاری آن مثبت بوده و فعالیتش رونق گرفته است، به طوری که از آن تاریخ تاکنون 735 هزار و 604 دلار کالا به وزن 304 تن و 618 کیلوگرم از این بازارچه صادر شده است که عمده آن فرش ماشینی، موکت، شوینده، منسوجات شامل حوله و روتختی و روفرشی، قابلمه و برخی مواد غذایی به میزان کاملا محدود بوده است.

علی رحمتی، میزان واردات کالا به بازارچه مرزی باجگیران از دوم شهریورماه تاکنون را 181 هزار و 557 دلار به وزن 40 تن و 346 کیلوگرم ذکر و بیان کرد: همان 6 قلم کالای وارداتی که دولت ایران برای مرزنشینان مجاز اعلام کرده و شامل روفرشی، پارچه متقال و لی و نخی، انواع حوله و پتوهای مسافرتی است، به بازارچه وارد می شود، که روزانه 200 نفر و هر نفر تا سقف 200 دلار می توانند از محل واردات کالا به بازارچه سود ببرند.

وی اظهار داشت: کل گستره بازارچه مرزی باجگیران حدود یک هکتار است که از این میزان 2 هزار مترمربع توسط مرزنشینان در قالب 34 غرفه اشغال شده که همه آنها فعال است و با توجه به بازگشایی بازارچه باجگیران، هم اینک بیش از 300 نفر متقاضی غرفه‌داری در بازارچه هستند که فضای لازم برای اختصاص به آنها وجود ندارد، اگر هم هر یک از غرفه های موجود را به سه متقاضی اختصاص دهیم، باز هم تنها جوابگوی نیمی از متقاضیان خواهد بود.

مدیر بازارچه مرزی باجگیران گفت: غرفه داران بازارچه همه از اهالی باجگیران هستند، بیکاری در باجگیران بالا است، هنوز محدودیتهای مرزی ترکمنستان در مرز باجگیران به صورت کامل برداشته نشده است که می توان با توسعه بازارچه و بازگشایی بخش کامیونی و مسافری گمرک، میزان بیکاری در این منطقه را کاهش داد.

رحمتی اضافه کرد: در مقابل بازارچه باجگیران، بازارچه مرزی "گودان" در ترکمنستان فعال است و این بازارچه ها به صورت مشترک مدیریت می شوند، روزانه 600 تا 700 ترکمن مجوز ورود به بازارچه مرزی باجگیران را گرفته و کالاهای مورد نیاز خود را خریداری کرده و به کشورشان بازمی گردند، متقابلا ایرانی ها نیز روزانه به بازارچه مرزی کشور همسایه رفته و پس از خرید کالای مورد نظر خود به کشور برمی گردند.

وی به آماده شدن طرح توسعه بازارچه باجگیران اشاره و بیان کرد: در صورت اجرایی شدن این طرح، هم طرف ایرانی و هم طرف ترکمن از منافع آن بهره مند می شوند و 20 تا 30 غرفه به این بازارچه اضافه می گردد.

آماده‌سازی شهر باجگیران، مهمتر از بازارچه

حال که نخستین گام‌ها برای رونق دوباره مرز باجگیران برداشته شده است، باید دید که شهر باجگیران تا چه میزان مهیای پذیرایی از مهمانان خارجی و کامیونداران است، این پرسشی است که مسوول بازارچه های مرزی استان به آن پاسخ می دهد.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی در این خصوص گفت: از آنجا که بازارچه ترکمنستان و نیز بازارچه ایران در مرز باجگیران کاملا یک شکل و فعال هستند، مشکلی در فعالیت آنها وجود ندارد و محوطه و غرفه های آنها نیز ساختار خوبی دارند.

هادی حقیقی افزود: مشکل اصلی بازارچه باجگیران، کوچک یا محدود بودن فضای فعالیت تجار و مرزنشینان است، در این راستا در حال پیگیری و مذاکره با طرف مقابل هستیم تا بتوانیم به وسعت بازارچه مرزی باجگیران افزوده و تعداد غرفه های آنرا افزایش دهیم.

وی بیان کرد: از آنجا که بازارچه ها به صورت قرینه در 2 سوی مرز ساخته شده اند، در صورتی که طرف ترکمنستانی مشکلی برای توسعه بازارچه نداشته باشد، ما توسعه بازارچه باجگیران را در طرف خود عملیاتی خواهیم کرد.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی گفت: از آنجا که عملیات نظارت و کنترل در بازارچه باجگیران باید به صورت مکانیزه انجام شود، سالها قبل یک واحد ایکس ری چمدانی در گمرک باجگیران مستقر شده است، که اکنون نیاز به بهسازی دارد تا بتواند نظارت کاملی را بر صدور کالا داشته باشد، در صورتی که سطح تجهیزات کنترلی در گمرک باجگیران ارتقا یابد، می توان به طرف مقابل ترکمنستانی نیز خدمات بیشتری در خصوص تعرفه ها داد.

حقیقی اظهار داشت: با توجه به اینکه مرز و گمرک باجگیران چندین سال غیرفعال بوده است، با بازگشایی مرز و فعال شدن گمرک باید زیرساختهای پذیرش مسافر در شهر باجگیران نیز فراهم شود، به این معنا که سطح ارایه خدمات عمومی از جمله اتوبوس برای رفت و آمد مردم، رستوران ها و مراکز اقامتی مناسب در باجگیران ارتقا یابد، زیرا به دلیل تعطیلی چندین ساله این مرز، امکانات این منطقه نیز که متروکه مانده بود، دچار فرسودگی شده است، اما در خود بازارچه مرزی کار عقب افتاده ای جز توسعه فضای آن نداریم.

چقدر می توان به توسعه روابط تجاری با ترکمنستان امید داشت؟

درست است که بازارچه باجگیران فعال شده، اما رونق فعالیت در آن به فعال شدن کامل گمرک و ازسرگیری ترددهای کامیونی و مسافری بازبسته است، ترکمنستان پس از فروکش کردن شیوع کرونا، کاهش محدودیتها را آغاز کرده و اکنون مرزهای ایران با آن کشور تقریبا باز شده است، اما آیا می توان به تداوم این رویکرد امید داشت.

سفیر ایران در عشق آباد در گفتگویی که با پایگاه اطلاع رسانی رهبر معظم انقلاب ( KHAMENEI.IR ) انجام داده بود، گفت: اصولاً ترکمنستان در مناسبات بین‌الملل کشور بی‌طرفی است و 2 بار هم این بی‌طرفی را در سازمان ملل اعلام و بر آن تأکید کرده است که وارد هیچ گروه‌بندی‌ بین‌المللی، سیاسی و امنیتی نمی‌شود، سفر اخیر رییس جمهور ترکمنستان به ایران نیز برای همه‌ دنیا و هم برای خود آنان این پیام را داشت که ایران جزو اولویت‌های روابط خارجی‌ ترکمنستان است.

غلام‌عباس ارباب خالص افزود: به همین خاطر، رهبر انقلاب نیز فرمودند که مواظب مداخلات بعضی از کشورها باشید. قطعاً طرف ترکمنستانی روی این موضوع کار خواهد کرد. آن‌ها هم می‌دانند که حساسیت ما نسبت به چه کشورهایی است.

سفیر ایران در ترکمنستان ادامه داد: ترکمن‌ها قائل به حفظ مناسبات همسایگی مثبت و امن با ما هستند. رئیس‌ جمهور قبلی ترکمنستان، امنیت ما را امنیت کشور خود و امنیت آن کشور را امنیت ما خوانده و تاکید داشت که آگاهیم شما نسبت به چه کشورهایی حساسیت دارید و ما به‌تناسب سیاست خارجی‌مان‌ ارتباطاتی با دنیا داریم، اما مطمئن باشید که ارتباطات ما با آن‌ها تهدیدی را متوجه شما نخواهد کرد.

ارباب خالص افزود: هم‌جواری ما با ترکمنستان ظرفیت‌های ما را در حوزه ترانزیت بسیار بالا برده است. ما چهار گذرگاه مرزی داریم و تمام تجارت ترانزیت منطقه‌ای ایران با آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان انجام می‌شود و در مقابل نیز تمام تجارت منطقه ای ترکمنستان از مسیر خاک جمهوری اسلامی ایران به غرب یا به جنوب ختم می‌شود.

مسوول هماهنگی بازارچه های مرزی و روابط خارجی استانداری خراسان رضوی پیشنهادی را برای توسعه مراودات اقتصادی در مرز باجگیران به خبرنگار ما عنوان کرد و گفت: موضوع "پذیرش خالی بار" از این مرز به عنوان پیشنهاد استان خراسان رضوی به وزارت راه و شهرسازی اعلام شده است تا در نشست کمیته مشترک اقتصادی 2 کشور ایران و ترکمنستان مطرح شود که در صورت تحقق آن، موضوع به نفع تجار و بازرگانان هر دو طرف تمام خواهد شد.

حقیقی در تشریح این پیشنهاد گفت: بر اساس این طرح ناوگان حمل و نقل و ترانزیتی که برای را از ایران به سمت ترکمنستان می برد، وقتی خالی به ایران باز می گردد دیگر مجبور نخواهد بود حتما از مرز سرخس یا درگز وارد ایران شود بلکه می تواند از مرز باجگیران نیز استفاده کند که تحقق این مهم مصرف سوخت و قیمت تمام شده کالای صادراتی را کاهش خواهد داد.

وی افزود: در گام نخست اگر بتوان "پذیرش خالی بار" را در مرز باجگیران محقق کرد، روزانه حداقل 200 تا 300 خودرو وارد باجگیران می شوند و این موضوع می تواند آغاز خوبی برای رونق منطقه باجگیران باشد.