پیام خراسان - «باغ اکبریه، روستای خراشاد، قنات بلده فردوس، بیابان لوت و ژئوپارک طبس» از جمله آ‌ثار تاریخی خراسان جنوبی هستند که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند و این روزها، پذیرای گردشگران و مسافران نوروزی هستند.
د خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: در خراسان جنوبی هزار و یک اثر تاریخی و گردشگری ثبت شده ملی وجود دارد که از این تعداد پنج اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
«باغ اکبریه، روستای خراشاد، قنات بلده فردوس، بیابان لوت و ژئوپارک طبس» در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است و قلاع و آسبادهای استان نیز در مسیر ثبت جهانی است.
شکوه معماری ایرانی در باغ و عمارت اکبریه بیرجند
یکی از شاخص‌های شهرت باغ‌های ایرانی در جهان نوع خاصی از معماری متناسب با شرایط اقلیمی و آب و هوایی هر منطقه است. باغ‌های باصفا، درختان کهنسال، جویبارها و اجرای سامانه‌های هوشمندانه آبیاری به‌ویژه در مناطق کویری از مشخصات بارزی است که باغ و عمارت اکبریه نیز از آن مستثنی نبوده و به‌واسطه همین ویژگی‌ها مورد اقبال گردشگران داخلی و خارجی است.
باغ اکبریه در انتهای خیابان معلم بیرجند درون بافت سنتی و تاریخی روستایی به همین نام قرار گرفته و یکی از شاخص‌ترین و بزرگترین بناهای تاریخی با ارزش‌های بالای معماری هنری و تاریخی جنوب خراسان به حساب می‌آید.
نظام آبیاری، بهره‌مندی از هوای آزاد، نور و خاک در طراحی این مجموعه مانند دیگر باغ‌های ایرانی با برنامه‌ریزی بوده و آنچه در باغ اکبریه قابل تامل است، کاشت درختان کاج در مسیر جوی‌ها بوده تا سایه آن مانعی بر تبخیر آب باشد.
این باغ اگرچه در شهر کویری بنا شده اما پایه‌های آن در بستر کوهستان باقران قرار دارد که از سه طرف با دیواره‌های خشتی محصور شده است. یک مشخصه دیگر باغ اکبریه پیروی از اسلوب باغ ایرانی است و در طراحی چهارباغ می‌توان دید به‌طوری که با توجه به نظام هندسی موجود در کرت‌بندی، انطباق خیابان مرکزی بر محور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی، دارای ‏هندسه‌ خالص و نظام‌مند و نشانگر یک نمونه برجسته باغ ایرانی است.
وجود انبوهی از درختان غیرمثمر همچون کاج با قدمتی بیش از 100 سال در کنار درختان مثمر نظیر پسته و انار همچنین درختچه‌هایی مانند رز، گل محمدی، بوته‌ها و گل‌های فصلی، تنوع مطلوبی از گونه‌های گیاهی را پدید آورده است.
مهمترین نکته شاخص در معماری باغ اکبریه و باغ‌های نظیر آن که در منطقه کویری خراسان جنوبی طراحی و احداث شده، نبوغ معمار در جدال با طبیعت بیابانی منطقه است. این ویژگی مهم استفاده بهینه از آب برای شادابی فضای سبز باغ، تعامل با محیط و چشم‌انداز، تنوع و تکثر در عین وحدت و حفظ سبک و نوآوری، شناخت اقلیم و تطابق امکانات با نیازهای طبیعی در ایجاد بهشتی کوچک در دل کویر را به دنبال داشته است.
کارشناسان میراث فرهنگی، تاریخ شروع ساخت باغ اکبریه را به اواخر دوران زندیه یا اوایل دوران قاجاریه نسبت می‌دهند اما تکمیل ساخت این باغ زیبا، در دوران قاجاریه صورت گرفته است. 
وسعت باغ حدود 45 هزار مترمریع است که در فضایی کوهستانی برای انجام امور دیوانی، سکونت و پذیرایی در 2 بنا احداث شد. بنای قدیمی‌تر متعلق به حشمت‌الدوله پدر شوکت‌الملک و بنای جدید متعلق به خود شوکت‌الملک است.
باغ تاریخی اکبریه که بنیان آن توسط خاندان علم و در دوره زندیه بنا نهاده شده و در دوره قاجاریه به اوج شکوه و معماری خود رسیده است، سال 1378 به دلیل ارزش‌های معماری، هنری و اجتماعی در پرونده باغ ایرانی فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این اثر تاریخی به همراه هشت باغ ایرانی سال 1390 در سی و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
روستای جهانی «خُراشاد»
روستای خراشاد از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی و در فاصله 20 کیلومتری این شهر قرار دارد. این روستا آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد و در انتهای رشته کوه باقران قرار گرفته و در دل دره ای سبز و باصفا در میان کوهستان واقع است. خراشاد برگرفته از زبان پهلوی به معنای طلوع خورشید است. از آنجایی که این روستا در دره ای شرقی واقع شده، محل تابش و طلوع خورشید هم آن را نامیده اند.
بر اساس اعلام شورای جهانی صنایع دستی، بعد از بررسی های انجام گرفته، روستای خراشاد از خراسان جنوبی به عنوان روستای جهانی توبافی (حوله بافی) ثبت جهانی شده است.
علی رغم اینکه کشور ایران در دوره‌های مهم تاریخی سهم عمده‌ای در پیشرفت و تکامل صنعت نساجی در دنیا داشته و از مناطق پیدایش و تکامل این صنعت به شمار می ‌رود اما متاسفانه امروزه پیشرفت علم و تکنولوژی صدمات زیادی به نساجی سنتی این سرزمین کهن وارد نموده است.

هنر صنعت حوله بافی ازگذشته‌های دور در استان خراسان جنوبی از رواج نسبتا خوبی برخوردار بوده که پس از چندین سال رکود با حمایت ها و برنامه‌ ریزی ‌های مسئولان خراسان جنوبی و نظارت های متعدد و کارشناسانه و همچنین تلاش هنرمندان مجددا احیاء و در حال گسترش است.
حوله بافی یا توبافی از هنرهای دستی اصیل خراسان جنوبی است که محصول آن از پنبه، ابریشم یا کرک تهیه می شود و در بسیاری از روستاهای این استان رواج پیدا کرده و هنرمندان از این هنر سنتی، درآمد صادراتی نیز دارند.
زنان خوش ذوق و هنرمند روستای خراشاد با احیا و گسترش این هنر توانسته اند آوازه این روستا را جهانی کنند تا هنر توبافی به نام این روستا ثبت جهانی شود. حوله بافی هنری که مهر اصالت ملی گرفت. این هنر از آذر ماه سال 92 در فهرست تولیدات دارای مهر اصالت ملی به ثبت رسیده است.
بدون شک ورود گردشگر به روستای هدف صنایع دستی می تواند در معرفی آداب، رسوم و مردم شناسی روستای خراشاد اثرگذار باشد و این استان را به کریدور گردشگری نیز تبدیل کند.
شاهکار بشر در مدیریت منابع آب در قنات بلده
نات بلده فردوس از ارزش‌ها و مفاخر منطقه فردوس و خراسان جنوبی به شمار می‌رود. قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی «مربوط به دوره‌ساسانی» است. این مائده الهی همیشه جوشان در کنار کویر تشنه، آن چنان برکاتی را از خود به جای گذاشته است که زمین‌های منطقه فردوس از آب آن مشروب می‌شود و به دلیل داشتن گل و لای و خواص شیمیایی، بهترین و مفیدترین آب برای کشاورزی شناخته شده است.
قنات بلده فردوس متشکل از 27 رشته قنات است که از اعصار گذشته در دل کوه‌های شرقی فردوس حفر شده و حداکثر دبی آب آن حدود 300 لیتر بر ثانیه است که بر اثر خشکسالی چند سال اخیر کاهش یافته است و امروز فقط 16 رشته آن فعال و از این 16 قنات، 12 رشته اصلی و 4 قنات دیگر فرعی هستند.
تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست، ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامه خود آن را به "کی‌خسرو" نسبت می‌دهد.
حدود 400 سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود 3 هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه «سادات، علما، فقرا و صلحا» کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین 4 طبقه وقف کرد.

نظام مدیریت سنتی آب بلده سیستمی بسیار پیچیده دارد، همه چیز تعریف شده و برای همه‌ی مسائل راهکاری اندیشیده شده است. حجم آب زیاد موجب شده تا آب استحصال شده را به دو جو تقسیم کنند به طوری که در هر 8 شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود.
ارزش‌های اجتماعی، دانش سنتی و مدیریت سنتی آب بلده سبب شد تا این اثر تاریخی هزار ساله در پرونده ثبت جهانی قنوات ایرانی قرار گیرد.
مجموعه قنات بلده شهرستان فردوس از توابع استان خراسان جنوبی که به شماره 30161 در فهرست آثار ملی ایران ثبت است و تابستان سال 1395 در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شد.
چند سال پیش مسیر دسترسی گردشگران به بخش‌های داخلی آن ایجاد شد، این مسیر روی یکی از میله چاه‌های کاریز گرم، دهمین کاریز از مجموعه قنات بلده احداث شده تا گردشگران برای بازدید و آشنایی بیشتر با پیچیدگی‌های مهندسی قنات بتوانند از مسیرهای زیرزمینی بازدید کنند. 
با توجه به اهمیت قنات بلده فردوس در زمینه جذب و توسعه گردشگری پایدار تاکنون بیش از 14 مجوز اقامتگاه بوم‌گردی در این منطقه صادر شده است.
بیابان لوت داغ‌ترین نقطه زمین
دشت لوت دشتی بیابانی در منطقه جنوب شرقی ایران است. این دشت در شمال شرقی شهرستان کرمان قرار دارد و بیست و پنجمین بیابان بزرگ جهان است و هسته آن در سال‌های 2004، 2005، 2006، 2007 و 2009 گرم‌ترین نقطه بر سطح کره زمین شناخته شده است که بیشترین آن در سال 2005 با بیشینه دمای 70٫7 درجه سانتیگراد ثبت شده است.
دانشمندان علت گرمای بالای آن را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانسته‌اند که موجب جذب گرمای خورشید می‌شود و دشت لوت از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است و طول آن حدود 320 کیلومتر (200 مایل) و عرض آن حدود 160 کیلومتر (100 مایل) است.
در نوشته‌های جغرافیایی از واحد لوت گاهی به‌نام «چاله لوت» و گاهی به ‌صورت «دشت لوت» و در نزد عوام نیز به‌دلیل برخی مشابهت‌ها با دشت کویر اغلب به‌نام کویر لوت نام برده می‌شود. دشت لوت به‌ صورت بیابان وسیع ماسه‌ای و ریگی است و در آن چاله‌ها یا حوضه‌های محلی متعددی وجود دارد که هر کدام دسته‌ای از روان‌آب‌های سطحی اطراف را دریافت می‌کنند و در دشت لوت پهنه‌های کویری عمدتاً در داخل یا حاشیه این حوضه‌ها (چاله‌های محلی) و یا در قسمتی از مسیر جریان‌های فصلی و موقتی پدید آمده‌اند.

به‌ طور کلی وسعت کویر در دشت لوت نسبت به زمین‌های ماسه‌ای و ریگی چندان زیاد نیست و یا به‌ عبارتی از چنان اهمیتی برخوردار نیست که بتواند بر چشم‌انداز طبیعی آن تأثیر بگذارد و از این نظر دشت لوت درست در مقابل دشت کویر قرار دارد که بیشتر وسعت آن را کویر پوشش داده است.
دشت لوت جایگاه رخداد زمین لرزه‌های بزرگ و مهمی بوده‌ است و در پای کوه‌های مشرف به کویر بزرگ لوت، آثاری از سکونت انسان از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح مشاهده شده‌است. بزرگ‌ترین ناحیه جمعیتی دشت لوت "شهداد" است که در گذشته‌های دور به آن خبیص می‌گفتند و دره سیرچ و ناحیه مسکونی آن به همین نام یکی از زیباترین چشم‌اندازهای سرسبز حاشیه این دشت اسرار آمیز است.
بیابان لوت که در میان سه استان «خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان» گسترده شده و از آثار شگفت‌انگیز این منطقه است، به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران، 27 تیر ماه سال 1395 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
ژئوپارک طبس؛ بهشت زمین شناسی ایران
ژئوپارک طبس، مجموعه‌ای منسجم از پدیده‌های طبیعی، زمین شناختی، فرهنگی و تاریخی ظرفیتی بی‌نظیر برای جذب گردشگر در این شهرستان محسوب می‌شود که با توجه به زیرساخت‌های فراهم شده، ایام نوروز فرصتی مناسب برای دیدن جاذبه‌های طبیعی و گردشگری آن است. 
شهرستان طبس به لحاظ برخورداری از عوارض متعدد زمین شناختی با تلفیق چندین ژئوسایت از یک ژئوپارک برخوردار است که پتانسیلی بالقوه برای توسعه صنعت ژئوتوریسم و گردشگری است. 
ژئوپارک طبس با مساحت 22 هزار و 771 کیلومتر مربع دارای ژئوسایت‌های متعدد است که جذابیت‌های زمین‌شناختی فرهنگی و طبیعی زیادی را در خود دارد و یکی از مراکز مورد توجه خاص زمین‌شناسان ایران و جهان محسوب می‌شود.
ژئوپارک طبس معروف به بهشت زمین‌شناسی ایران، در شمال غربی استان خراسان جنوبی دارای تنوع بالایی از پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناختی است. در این ژئوپارک، سیر تحولات کره زمین از بیش از 540 میلیون سال پیش (پرکامبرین) تا حدود 100 میلیون سال پیش (اوایل کرتاسه) را بدون کمترین وقفه زمانی می‌توان مشاهده کرد، در حالی است که توالی‌های دوران اول زمین‌شناسی (پالئوزوئیک، 540 تا 250 میلیون سال پیش) آن در ایران و غرب آسیا بی‌نظیر است. این ژئوپارک سه بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان را در بر می‌گیرد. مرتفع‌ترین نقطه ژئوپارک، کوه نایبند در جنوب آن و پست‌ترین نقاط نیز بخش‌های جنوبی پلایای طبس هستند.

پدیده‌های زیبایی نظیر کویرهای گسترده، تپه‌های عظیم ماسه‌ای ریگ شُتران، صحرای زیبای طبس و پلایاها با جاذبه‌های کم نظیر کویری و همچنین سرزمین آذرین پشته سیاه، دره‌های مشهور کال جنی، کال سردر و کال تفتو، چشمه‌های آبگرم، معادن نوین و کهن، ریخت‌های فرسایشی و زمین‌ساختی از میراث زمین‌شناختی ژئوپارک هستند.
ژئوپارک طبس علاوه بر پدیده‌های کم نظیر و گاه بی نظیر زمین شناختی و دارا بودن جایگاه مهم در زمین‌شناسی ایران، پتانسیل‌های زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی فراوانی را نیز در خود جای داده است. اغ تاریخی گلشن به عنوان نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی با قدمتی حدود 250 سال، امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا(ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت، طاق شاه عباسی، کال جنی و کال سر در، از جمله مهم‌ترین داشته‌های این ژئوپارک در کنار گونه‌های گیاهی و جانوری آن، به حساب می‌آیند. 
ژئوپارک طبس، روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر و اِزمیغان را نیز در برمی‌گیرد.
پایان پیام/70