بزرگنمايي:

پیام خراسان - اقتصاد24- هدی کاشانیان : عبدالملک بن نوح سامانی (954–961 میلادی) پنجمین امیر سلسله سامانیان بود که پس از درگذشت پدرش نوح بن نصر (امیر حمید)، در سنین جوانی به حکومت رسید. او به دلیل سیاست‌ها و عملکردش به «امیر رشید» معروف شد. 
زندگینامه عبدالملک بن نوح عبدالملک بن نوح سامانی در حدود سال 942 میلادی در بخارا، پایتخت سامانیان، متولد شد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
او فرزند نوح بن نصر سامانی (امیر حمید) بود و در یکی از دوران‌های پرشکوه حکومت سامانیان به دنیا آمد. کاخ سامانیان در بخارا، مرکز علم، فرهنگ و سیاست، محل رشد و تربیت او بود. وی از سنین کودکی، در کنار پدرش با امور حکومتی آشنا شد و با درباریان و فرماندهان ترک که در ارتش سامانی نفوذ داشتند، تعامل داشت. پادشاهی عبدالملک بن نوح پس از درگذشت نوح بن نصر سامانی (امیر حمید) در سال 954 میلادی، فرزندش عبدالملک بن نوح در سن حدود 13 سالگی به‌عنوان پنجمین امیر سامانی به تخت نشست. حکومت او در ابتدا تحت نفوذ وزیران و فرماندهان نظامی، به‌ویژه غلامان ترک قرار داشت که نقش مهمی در امور دربار ایفا می‌کردند. عبدالملک در شرایطی به قدرت رسید که سامانیان همچنان یکی از حکومت‌های قدرتمند شرق ایران و ماوراءالنهر بودند، اما نفوذ غلامان ترک در ارتش و دربار افزایش یافته بود. در دوران او، این غلامان ترک نفوذ بیشتری پیدا کردند و به اصلی‌ترین نیروی نظامی و سیاسی دربار سامانی تبدیل شدند. عبدالملک تلاش کرد اقتدار حکومت را حفظ کند، اما با چالش‌های زیادی از سوی فرماندهان نظامی و درباریان مواجه شد.
در این زمان هر کس طمع رسیدن به امارت را داشت. در آغاز فرمانروایی او ابومنصور محمد بن عزیز به مقام وزارت رسید. ابوسعید بکر بن مالک فرغانی که توسط نوح بن نصر به مقام سپهسالاری خراسان انتخاب شده بود در جایگاه خود باقی ماند. او قبل از آنکه بخارا را ترک کند در تثبیت حکومت عبدالملک تلاش کرد و در 954 میلادی وارد نیشابور شد. ابوعلی محتاج (چَغانی) که از برکناری و عزل خود ناخشنود بود، در نیشابور خطبه به نام خود خواند. اما پس از آنکه وضعیت خراسان را آشفته دید، به رکن‌الدوله حسن دیلمی در ری پناه برد و در سال 954 میلادی حکومت خراسان را با کمک آل بویه به دست گرفت؛ بنابراین ابوعلی محتاج با لشکرکشی خود نیشابور و شهر‌های دیگر خراسان را تحت سلطه خود گرفت. 
بیشتر بخوانید: منصور بن نوح کیست و مهم‌ترین اقداماتش در دوران پادشاهی چه بود؟
اما بعد از به امارت رسیدن عبدالملک بن نوح، او توسط سپهسالار خراسان به نام بکر بن مالک شکست خورد و به رکن الدوله در ری پناه برد. رکن الدوله در سال 954 میلادی با کمک ابوعلی، گرگان را تصرف کرد و آنجا را تحت سلطه خود گرفت و حسن بن فیروزان تا جاجرم پیش‌آمد. سرانجام سپاه خراسان مهاجمان را سرکوب کرد و در اول 954 میلادی آنان به ری بازگشتند. در آخر 954 میلادی ابوعلی محتاج که سامانیان بیم او را داشتند، در اثر بیماری وبا در ری درگذشت. بدون شک مرگ این سپهسالار برای سامانیان خبر خوشی بود.
قتل بکر بن مالک به دستور عبدالملک بن نوح در سال 954 میلادی سامانیان به همراه دو لشکر از خراسان به ری و اصفهان رسیدند. محمد بن ماکان پس از تصرف اصفهان در 954 میلادی در جنگی که با ابوالفضل بن العمید داشت به دست او اسیر شد. سپس رکن الدوله با بکر بن مالک مصالحه کرد و با پرداخت سالانه دویست هزار دینار ری و تمام شهر‌های جبل را تحت سلطه خود حفظ کرد. اما پس از این مصالحه دربار شهر بخارا از سپهسالار جدید آزرده خاطر شد. پس از مدتی لشکریان به منظور شکایت از بکر نزد عبدالملک رفتند و گفتند که بکر آنان را تحقیر کرده و در تحقق نیازهایشان کوتاهی می‌کند. اما احتمالاً هنگامی که رکن الدوله تعهد داد که از خلیفه عباسی برای بکر بن مالک هدایا و حکم فرمانروایی دریافت کند این مسئله باعث شد دربار سامانی از بکر بن مالک رنجیده خاطر شود. به همین دلیل زمانی که بکر در 956 میلادی به منظور دریافت هدایا از امیر سامانی به بخارا آمد و ادای احترام کرد الپتکین حاجب در دربار امیر بر اساس توطئه‌ای از پیش تعیین شده او را به قتل رساند.
مهم‌ترین اقدامات عبدالملک بن نوح 1. تلاش برای کاهش نفوذ غلامان ترک
او قصد داشت نفوذ بیش از حد فرماندهان نظامی ترک را محدود کند، اما موفق نشد. برخی از این غلامان مانند الپتکین در تصمیم‌گیری‌های حکومتی دخالت می‌کردند.
2. حفظ ثبات در قلمرو سامانیان
او تلاش کرد مرز‌های حکومت را حفظ کند و از حملات خارجی جلوگیری کند. درگیری‌هایی با حکومت‌های محلی و شورشیان داخلی داشت، اما کنترل کلی حکومت را حفظ کرد.
3. ادامه حمایت از علم و فرهنگ
مانند سایر امیران سامانی، عبدالملک نیز از دانشمندان، شاعران و فقهای اسلامی حمایت کرد.
بخارا همچنان مرکز فرهنگی و علمی جهان اسلام باقی ماند.
مرگ عبدالملک بن نوح در سال 961 میلادی، عبدالملک در اثر یک حادثه مرموز در جریان بازی چوگان جان خود را از دست داد. برخی مورخان معتقدند که او عمداً به قتل رسیده است، زیرا دربار او پر از توطئه‌های سیاسی و دخالت غلامان ترک بود. پس از مرگ او، برادرش منصور بن نوح سامانی به حکومت رسید. در زمان فرمانروایی او خراسان امنیت و آرامش داشت. اما بعد از مرگ عبدالملک آشوب و شورش خراسان را فراگرفت. سرانجام برادرش منصور بن نوح به جای او به سلطنت رسید.
نتیجه‌گیری
به دلیل سیاست‌های قاطعانه‌اش در برابر غلامان ترک و تلاش برای حفظ استقلال سامانیان، به «امیر رشید» معروف شد. با این حال، نفوذ بیش از حد فرماندهان ترک و اختلافات داخلی، حکومت او را با بحران مواجه کرد. مرگ او در اوج جوانی باعث شد که سامانیان بیش از پیش درگیر بی‌ثباتی‌های داخلی شوند.