بزرگنمايي:

پیام خراسان - ایرنا / قنات جهانی «بَلده» فردوس از توابع خراسان جنوبی که قدمت آن به دوران ساسانی می‌رسد اکنون دارای بزرگترین مخزن قنواتی کشور شده و این طرح ملی با صرف هزار و 200 میلیارد ریال تا پایان اردیبهشت ماه جاری به عنوان نخستین طرح الگویی آبخیز تا جالیز افتتاح می‌شود.
قنات بلده فردوس با قدمت بیش از هزار و 500 سال، بزرگترین، مهمترین و سازمان یافته‌ترین ساختار مردمی بهره‌برداری از قنات در ایران است که شاخصه مهم کشاورزی و گردشگری در شهرستان فردوس به شمار می‌رود.
بازار
با توجه به اهمیت تاریخی، مجموعه قنات بلده فردوس به شماره 30161 در فهرست آثار ملی ایران ثبت جای گرفته و تابستان سال 1395 هم در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
این قنات متشکل از 16 رشته قنات و 2 چشمه که مسیر حدود 35 کیلومتری را برای مشروب کردن 2 هزار و 500 هکتار از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های باغستان، اسلامیه و فردوس طی می‌کند.
بخش اعظمی از فعالیت‌های فرهنگی، معنوی و مذهبی در شهر تاریخی فردوس(تون) وابسته به مجموعه قنات‌های بلده بوده است تا جایی که مردمان خیّر این شهر در طول تاریخ ارزشمندترین ثروت خود که حق‌آبه از این آب عظیم بوده را وقف این فعالیت‌های کرده‌اند تا همواره در زمان جاری باشد.
جالب است بدانید که حدود نیمی از کل هفت هزار و 200 فنجان این آب، وقف بر مسائل فرهنگی و معنوی بوده لذا این ثروت موجب رونق، گسترش و ترویج فرهنگ غنی اسلامی شده و حتی پایداری کالبدی بسیاری از تکیه‌ها و مساجد شهر را تضمین کرده است.
نظام مدیریت سنتی آب بلده، سیستمی بسیار پیچیده دارد و برای همه‌ مسائل راهکاری اندیشیده شده است.
همچنین برای کم کردن میزان جذب و هدر رفت آب، در طول مسیر شاهجو آب را گِل‌آلود می‌کنند. تکنولوژی گِل‌آلود کردن آب نیز ناشی از نبوغ بشری این مردمان است.
کمبود 31 درصدی منابع آبی بلده در اوج مصرف
اما در سال‌های اخیر با تداوم خشکسالی‌ها و گسترش مزارع کشاورزی پایین دست، منابع آبی قنوات بلده کفاف نیاز موجود را نداشته، طوری که بر اساس برآورد کارشناسان در هنگام اوج مصرف بیش از 31 درصد و در هنگام کاشت زعفران 16 درصد منابع آبی این قنات تاریخی با کمبود مواجه می‌شود.
از همین رو چند سال قبل خراسان جنوبی به عنوان استان پایلوت طرح آبخیز تا جالیز انتخاب شد و طرح احداث مخزن ذخیره آب در پایین دست قنوات بلده به عنوان نخستین الگوی آبخیز تا جالیز کشور کلید خورد، چرا که مسئولان اعتقاد داشتند این طرح در پایدارسازی و بهینه سازی مصرف آب و همگام سازی طرح با الگوی کشت متناسب با خراسان جنوبی اثرگذار است.
دی ماه 1399 عملیات اجرایی استخر ذخیره آب قنات بلده فردوس با هدف توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، بهره‌مندی از سامانه‌های نوین آبیاری و آب‌های روان اصلی در شهر باغستان شهرستان فردوس با اعتبار بیش از 15 میلیارد ریال و حجم ذخیره‌سازی یک میلیون و 21 هزار و 786 متر مکعب آغاز شد.
کلنگ زنی استخر ذخیره آب قنات بلده سال 1399
از آنجایی که قنوات اصلی‌ترین منبع تامین آب کشاورزی خراسان جنوبی است، مسئولان وقت تلاش داشتند تا برای بهره‌برداری بهتر از این منابع آبی، علاوه بر احیای قنوات بحث ذخیره آب در فصولی که نیاز به آبیاری نیست را دنبال کنند چرا که اینگونه قنوات تاریخی بلده می‌تواند وارد عصر جدیدی در نظام آبیاری شود.
احداث این مخزن برای 900 هکتار سطح زیر کشت موجود، 100 درصد منابع آبی را تامین و در سایر حوزه‌ها هم با افزایش سطح زیر کشت مشکلی برای تامین آب نخواهد بود.
آذر سال 1401 سید رضا ساداتی‌نژاد وزیر وقت جهاد کشاورزی در سفری به شهرستان فردوس قول مساعد تامین 300 میلیارد ریال اعتباری برای تکمیل اجرای طرح آبخیز تا جالیز قنات بلده را داد.
دست یاری به سوی قرارگاه امام حسن
البته این پروژه کلان که از همان ابتدا هم تخصیص اعتبارات ملی از نیازهای اصلی اش بود، در زمان آغاز عملیات اجرایی برآورد اعتباری 700 میلیارد ریال داشت که با گذشت زمان با صرف 900 میلیارد ریال هزینه به مرحله اجرای ورق‌های عایق بندی رسید و دست یاری به سوی قرارگاه امام حسن مجتبی دراز کرد.
بهمن 1402 فرماندار سابق شهرستان فردوس در گفت و گو با یکی از رسانه‌های محلی با اشاره به اینکه عملیات خاک برداری بزرگترین مخزن ذخیره آب شرق کشور رو به پایان است از نیاز 700 میلیارد ریالی آن برای تکمیل گفت و تاکید کرد :قرارداد با پیمانکار با سرمایه 450 میلیارد ریال بسته شده و پیمانکار در حال کار است.
مرداد سال 1403 هم مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی در بازدید از این ابرپروژه خراسان جنوبی نوید آن را دارد که طرح به مراحل پایانی خود نزدیک شده است.
اما آن زمان مبلغ 600 میلیارد ریال برای ساخت مخزن یک میلیون متر مکعبی ذخیره آب قنوات فردوس هزینه شده بود تا مراحل خاکبرداری آن تکمیل شود این در حالی بود که مسئولان برای تهیه و نصب ورق‌های ژئوممبران کف، لوله کشی و فنس کشی حاشیه استخر اعلام نیاز اعتباری کردند.
تا اینکه شهریور 1403 در حاشیه اجلاسیه ملی شهدای جهاد و خدمت در شهرستان فردوس که با حضور سردار علی فدوی جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برگزار شد استاندار وقت خراسان جنوبی عنوان کرد:در چند سال اخیر آبخیزداری بالادست، مرمت قنوات و عملیات خاکی ساخت استخر تعادل‌بخشی به حجم یک میلیون مترمکعب در محل قنات بلده فردوس انجام شده که نصب ورق و حصار آن باقی مانده و برای تکمیل این پروژه به 250 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
این طرح درخواست، پس از بازدید جانشین فرمانده کل سپاه از محل طرح آبخیز تا جالیز مورد موافقت قرار گرفت و در نتیجه قراردادی به مبلغ بیش از 2 هزار میلیارد ریال بین قرارگاه محرومیت‌زدایی سپاه، بسیج سازندگی و سپاه استان منعقد شد تا بخشی از این اعتبار صرف تکمیل بزرگترین استخر ذخیره آب شرق کشور شود.
لذا از آن تاریخ، بسیج سازندگی خراسان جنوبی مراحل پایانی استخر ذخیره آب قنات جهانی بلده فردوس که به عمق 20 متر و با هدف توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، بهره‌مندی از سامانه‌های نوین آبیاری، تعادل بخشی مصرف آب، توسعه کشت‌های یکپارچه و بهره مندی از آب‌های روان فصلی در شهر باغستان در حال احداث بود را به عهده گرفت.
اما امروز شمارش معکوس برای افتتاح این طرح بزرگ الگویی کشور در شهرستان فردوس آغاز شد و بر اساس پیش بینی‌های انجام گرفته پایان اردیبهشت ماه جاری این طرح مهم زیرساختی قرار است با حضور وزیر جهاد کشاورزی و دیگر مسئولان کشوری در ایامی که عنوان بزرگداشت سالروز تاسیس بسیج سازندگی نام گرفته به بهره برداری برسد.
نشست خبری در میدان کار جهادی
از همین رو بسیج سازندگی خراسان جنوبی امسال در ابتکاری نشست خبری مرسوم سالروز تاسیس بسیج سازندگی را در قلب این استخر یک میلیون متر مکعبی برگزار کرد تا خبرنگاران با حضور در میدان کار جهادی از نزدیک روند تکمیل این طرح ملی و تلاش جهادگران برای به پایان رسیدن آن را روایت کنند.
مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی در بازدید تور رسانه ای خراسان جنوبی از استخر ذخیره آب قنات بلده با عمق 20 متری گفت: کاربرد این استخر تعادل بخشی است و قابلیت پشتیبانی از 50 هکتار گلخانه و هزار هکتار سطح زیر کشت دارد.
مهدی هنری افزود: عملیات اجرایی طرح الگویی آبخیز تا جالیز قنات بلده از پنج سال پیش آغاز شده و سال گذشته در حاشیه مراسم گرامیداشت روز 13 شهریور سردار فدوی جانشین فرمانده سپاه در بازدید از طرح قول تامین اعتبار تکمیل استخر ذخیره را داد که اکنون با تامین اعتباری که صورت گرفته امیدواریم تاپایان اردیبشهت ماه تکمیل شود .
وی یادآور شد: به گفته کارشناسان نصب ژئو ممبران این سطح سه ماه طول می‌کشد اما قصد داریم در طول 20 روز عایق استخر را تکمیل کنیم که کار از ابتدای اردیبهشت ماه آغاز شده و چند روزی به دلیل شرایط جوی نامساعد انجام نگرفت اما با این وجود از زمان برنامه ریزی شده عقب نیستیم و بخش اعظم کار به پایان رسیده است.
مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی به استفاده از ظرفیت گروه‌های جهادی در تکمیل استخر ذخیره آب قنوات بلده اشاره کرد و گفت: روزانه 70 نفر نیروی جهادی در دو شیفت مشغول کار هستند تا بتوانیم طبق برنامه زمان بندی پروژه را به افتتاح برسانیم.
هنری با تاکید بر اینکه مخزن ذخیره آب قنات بلده با حجم یک میلیون متر مکعب یکی از بزرگترین مخازن آبی در کشور است ادامه داد: بیش از 2 هزار هکتار در پایین دست 13 رشته قنات بلده زیر کشت هستند و با اتمام این پروژه شاهد پیشرفت چشمگیری در حوزه کشاورزی فردوس خواهیم بود.
وی یادآور شد: قنوات بلده شامل 13 رشته قنات دایر و 2 رشته قنات خشک به طول 29 هزار و 801 متر است که سه هزار نفر بهره بردار دارد لذا حدود چهار هزار و 500 هکتار از اراضی کشاورزی منطقه تحت پوشش این قنوات قرار گرفته و اکنون 2 هزار و 500 هکتار از این اراضی زیر پوشش انار، زعفران و پسته است.
مسئول بسیج سازندگی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه پروژه آبخیز تا جالیز نماد روشنی از بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و جهادی برای حل مسائل بنیادی و توسعه مناطق محروم است گفت:در مجموع هزار و 200 میلیارد ریال اعتبار برای این پروژه عظیم هزینه شده که سهم بسیج سازندگی 300 میلیارد ریال بوده است.
آنچه که خبرنگاران خراسان جنوبی از بازدید میدانی خود در این پروژه روایت کردند؛ حضور پر شور جهادگران در سنین مختلف بود که با همکاری و همیاری یکدیگر در آفتاب سوزان مشغول پهن کردن رول‌های ژئومبران هستند و در این کار جهادی، خستگی ناپذیر به امید روزهای رونق کشاورزی این منطقه تلاش می‌کنند.
فعالیت بی وقفه ادوات و ماشین آلات برای حمل مصالح نیز از قاب دوربین خبرنگاران دور نماند تا در آینده بسیار نزدیک بتوانند خبر امید بخش بهره برداری از بزرگترین طرح الگویی آبخیز تا جالیز کشور را در شهرستان فردوس مخابره کنند زیرا به طور قطع این قبیل پروژه‌ها زمینه‌ساز تحول و تحرک بیشتر در حوزه کشاورزی و آبخیزداری خواهد بود.