بزرگنمايي:

پیام خراسان - ایرنا / آفتاب بی‌رحم بر تن دشت‌های ترک‌خورده خراسان شمالی می‌تابد؛ دشت‌هایی که زمانی مأمن آهوان و جولانگاه پرندگان بود، این روزها با سکوتی سنگین و سوزناک پذیرای فراموشی شده‌اند و خشکسالی با چنگال بی‌رحمش نفس حیات وحش این خطه را نیز به شماره انداخته است.
خشکسالی‌ها که روی خود را از همان ابتدای بهار به اهالی خراسان شمالی نشان داد، حیات وحش را نیز از تبعات خود بی‌نصیب نگذاشت. کاهش شدید بارندگی در پهنه وسیعی از استان، آب را از آبشخورها و علوفه را از دل مراتع ربود. حالا وحوش گرسنه و تشنه، ناگزیر، زیستگاه‌های خود در طبیعت را ترک کرده‌اند و در جست‌وجوی آب و غذا به باغ‌ها و مزارع و حاشیه روستاها پناه آورده‌اند.
بازار
پرسه آهوان نحیف در نزدیکی خانه‌های روستایی نه نشانی از رام شدن طبیعت که هشداری از ویرانی آن است؛ این نزدیک شدن و پرسه زدن ناگزیر، اما تهدیدی مضاعف برای حیات آن‌هاست؛ چرا که شکارچیان نیز در کمین‌اند و این گونه‌های ارزشمند را که بعضاً در خطر انقراض‌اند در تیررس نابودی قرار می‌دهند.
خراسان شمالی، این ذخیره‌گاه بی‌بدیل زیستی با سه پارک ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، بخشی از پارک ملی گلستان، یک پناهگاه حیات وحش، سه منطقه حفاظت‌شده، تالاب، قرق‌های مرتعی و زیستگاه‌های بی‌نظیر گونه‌هایی چون آهو، کل و بز، قوچ و میش، گراز، شغال، گرگ و پلنگ، از جایگاهی کم‌نظیر در تنوع زیستی کشور برخوردار است. اما امروز این گستره غنی، زیر تیغ خشکسالی و بی‌آبی، در حال از دست دادن تپش حیات خود است.
محیط‌بانان می‌گویند آبشخورهای طبیعی دیگر پاسخ‌گوی نیاز نیست و مناطق نیازمند آبرسانی سیار شده‌اند. در برخی مناطق، عملیات آبرسانی با تانکر افزایش یافته، اما وسعت خشکی‌ها آن‌قدر زیاد است که این تلاش‌ها تنها مرهمی موقت بر زخمی عمیق‌اند.
از سوی دیگر، کاهش تولید علوفه در مراتع سبب شده تا علف‌خواران در تغذیه با مشکل روبه‌رو شوند. آن‌ها برای یافتن اندک علوفه‌ای به باغ‌ها و مزارع روستایی می‌روند، خسارت می‌زنند و در بسیاری از موارد، گرفتار دام شکارچیان می‌شوند یا در تصادف با خودروها جان می‌بازند.
بر اساس اعلام اداره‌کل هواشناسی، بخش عمده‌ای از استان به‌ویژه شهرستان‌های بجنورد، اسفراین، جاجرم، و مانه و سملقان، درگیر خشکسالی بسیار شدید هستند. پهنه گسترده‌ای از خراسان شمالی، طی چهار سال اخیر از شرایط نرمال تا بحرانی در نوسان بوده، اما امسال، آسمان گویی چتر رحمتش را کامل برچیده و خاک تشنه را با بی‌رحمی به فراموشی سپرده است.
خشکسالی، فقط کمبود آب و باران نیست؛ آغاز زنجیره‌ای از ویرانی است که از مزارع تا مراتع، از سفره مردم تا زیست حیات‌وحش، از آهو تا انسان، همه را در خود می‌بلعد.
تنش دامدار و محیط بانان، روی دیگر خشکسالی
خشکسالی که با کاهش میزان تولید علوفه در مراتع همراه است، دامداران را نیز با مشکل تامین علوفه مورد نیاز دام با روبه رو کرده است، گرانی نهاده های دامی هم در این میان سبب شده تا وابستگی دامداران به علوفه مراتع بیشتر شود، دامداران توان مالی برای تامین علوفه و تغذیه داستی دام ندارند از این رو دام را در مراتع تغذیه می کنند.
در این میان دامدار برای تغذیه دام خود به ناچار دام را در مناطق تحت مدیریت تعلیف می کند که این اقدام غیرمجاز، سبب تنش میان محیط بانان و دامداران شده و البته تعلیف غیر مجاز در سال جاری افزایش یافته است.
همین چند وقت پیش بود که محیط‌بان پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم به وسیله دامدار مورد ضرب و جرح قرار گرفت.
این محیط‌بان که در راستای صیانت از سرمایه‌های طبیعی کشور و اجرای قانون، مامور به خروج دام از منطقه تحت مدیریت بود در مواجهه با یکی از متخلفان سابقه‌دار، مورد حمله خشونت‌آمیز و بی‌رحمانه قرار گرفت. ضارب در اقدامی غیرقابل‌پیش‌بینی و به قصد آسیب با ده‌ها ضربه چوب به سر، صورت و بدن وی حمله‌ور شد.
پناهگاه حیات وحش میاندشت در شهرستان جاجرم یکی از قدیمی ترین مناطق چهارگانه کشور به شمار می رود که دارای یکی از غنی ترین و متراکم ترین گونه های جانوری در بین زیستگاه های استپی کشور است.
پناهگاه میاندشت با پارک ملی گلستان 100 کیلومتر، با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان 80 کیلومتر، با منطقه حفاظت شده توران شاهرود 75 کیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین 30 کیلومتر فاصله دارد.
تعلیف غیرمجاز دام، تهدیدی خاموش برای بقای یوزپلنگ
خشکسالی و کاهش علوفه در مراتع خراسان شمالی دامداران را به تعلیف غیرمجاز در زیستگاه یوزپلنگ ایرانی واداشته است؛ تهدیدی خاموش که بقای این گونه نادر را به خطر انداخته و نیازمند اقدامات فوری است.
خشکسالی شدید و کاهش بارش‌ها در سال‌های اخیر به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های محیط زیست خراسان شمالی تبدیل شده است؛ چالشی که دامداران را به تعلیف غیرمجاز دام در زیستگاه‌های طبیعی مانند منطقه میاندشت واداشته و بقای یوزپلنگ ایرانی را در معرض خطر جدی قرار داده است.
مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: کاهش میزان تولید علوفه در مراتع به علت خشکسالی سبب شده تا دامداران برای تامین غذای دام‌های خود به تعلیف غیرمجاز روی بیاورند.
احمد صفرزاده عنوان کرد: این موضوع باعث شده است که در سال جاری تعلیف غیرمجاز دام سبک و شترها نسبت به سال گذشته 30 درصد افزایش یابد و برای این تخلفات بیش از 100 پرونده تشکیل و 50 نفر متخلف به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
تخریب زیستگاه و تهدید حیات وحش
وی ادامه داد: تعلیف غیرمجاز دام، به‌ویژه شتران، آسیب‌های فراوانی به مراتع و پوشش گیاهی منطقه وارد کرده است، این روند تخریب، نه تنها منابع طبیعی را از بین می‌برد، بلکه زیستگاه یوزپلنگ ایرانی و گونه‌های جانوری مانند آهوان را نیز تهدید می‌کند.
آهوان به عنوان طعمه اصلی یوزپلنگ، در نتیجه کاهش علوفه، مجبور به حضور در مناطق نزدیک به روستاها شده‌اند که این امر آنها را در معرض خطر شکار غیرمجاز قرار می‌دهد.
مشکلات تامین آب و منابع طبیعی
مدیر حفاظت محیط زیست شهرستان جاجرم بیان کرد: تعلیف غیرمجاز دام‌ها باعث استفاده بی‌رویه از منابع آبی وحوش شده و چالش جدی برای تامین آب مورد نیاز حیات وحش منطقه به وجود آورده است.
وی یادآور شد: خشکسالی سبب شده تا حیوانات وحشی برای پیدا کردن آب و غذا به مناطق مسکونی نزدیک شوند که این موضوع خطرات زیست‌محیطی و انسانی را افزایش می‌دهد.
منطقه حفاظت شده میاندشت با گستره 85 هزار هکتار یکی از امن‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ ایرانی است که در سال 1352 تحت حفاظت قرار گرفته است. اما وضعیت کنونی نشان می‌دهد که بدون همکاری و حمایت جدی مسئولان و دامداران، بقای این گونه ارزشمند در خطر است.
کارشناسان محیط زیست معتقدند برای حفظ این گونه نادر، باید راهکارهای اساسی مانند مدیریت بهتر مراتع، تامین علوفه جایگزین برای دامداران و افزایش آگاهی جامعه محلی در دستور کار قرار گیرد.
مجموعه میاندشت شامل پناهگاه حیات وحش میاندشت و پارک ملی ضامن آهو با مساحتی بیش از 85 هزار هکتار دومین زیستگاه پرجمعیت آهو در کشور و یکی از بهترین زیستگاه های یوزپلنگ آسیایی محسوب می‌شود.
میاندشت شهرستان جاجرم زیستگاه حیات وحش شاخصی مانند آهو، گربه وحشی، کاراکال، کفتار، هوبره، قوچ و میش وحشی و زاغ بور است.
طبیعت در محاصره خشکسالی
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز گفت: خشکسالی‌های پیاپی و کاهش شدید بارندگی‌ها 200 هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی این استان را با چالشی جدی مواجه کرده و حیات‌وحش را در تنگنای تامین آب و غذا قرار داده است.
حسین هراتی اظهار کرد: سال گذشته بیش از 180 هزار مترمکعب آب با تانکر به زیستگاه‌های وحوش استان منتقل شد که پیش‌بینی می‌شود امسال این رقم حدود 20 درصد افزایش یابد.
وی با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی در پناهگاه‌ها و مناطق حفاظت‌شده، گفت: پناهگاه حیات‌وحش میاندشت در شهرستان جاجرم بیشترین حجم آبرسانی سیار را دریافت کرده و همچنان در صدر مناطق نیازمند تامین اضطراری آب قرار دارد.
تعلیف دستی؛ گام بعدی برای کمک به بقا
وی افزود: کاهش بارندگی، تنها منابع آبی را تحت تاثیر قرار نداده، بلکه میزان علوفه طبیعی در مراتع نیز به شدت کاهش یافته است، به‌گونه‌ای که نیاز به تامین دستی علوفه خشک برای تغذیه وحوش در دستور کار قرار گرفته است.
هراتی گفت: در حال حاضر 30 تن علوفه خشک برای این منظور ذخیره‌سازی شده اما با توجه به وسعت زیستگاه‌ها و تنوع گونه‌های موجود، بین 60 تا 70 تن علوفه مورد نیاز است تا بتوان تابستان پیش‌رو را بدون بحران پشت سر گذاشت.
به گفته وی، اگر روند خشکسالی ادامه پیدا کند، از اوایل تابستان شاهد اجرای تعلیف دستی در مناطق کلیدی مانند میاندشت، سالوک و ساریگل خواهیم بود.
خروج وحوش از زیستگاه‌ها
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هشدار داد: خشکسالی و کمبود منابع غذایی ممکن است باعث شود وحوش از زیستگاه‌های خود خارج شده و برای تامین نیازهای حیاتی به روستاها، مزارع و باغات اطراف پناه ببرند.
وی از روستاییان و کشاورزان خواست تا در مواجهه با گونه‌های وحشی، با صبوری و رفتار انسانی برخورد کنند و در این شرایط بحرانی، همیار محیط زیست باشند.
هراتی در ادامه با اشاره به غنای تنوع زیستی استان، اظهار کرد: در خراسان شمالی 65 گونه پستاندار، 141 گونه پرنده، 68 گونه خزنده، چهار گونه دوزیست و هشت گونه آبزی زیست می‌کنند که برخی از آن‌ها از جمله یوزپلنگ آسیایی، بالابان، کبک دری، کرکس مصری و هوبره در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار دارند.
وی تاکید کرد: اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان‌شمالی مدیریت حدود 200 هزار هکتار مناطق تحت حفاظت را بر عهده دارد که شامل پارک‌های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت‌شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات‌وحش میاندشت است.
هراتی گفت: نبرد طبیعت با خشکسالی به نقطه‌ای رسیده که بدون مداخله و حمایت مستمر انسانی، تداوم حیات در این پهنه‌های طبیعی با تهدید جدی روبه‌رو خواهد شد.
در خراسان شمالی 65 گونه پستاندار از 197 گونه موجود در کشور زیست دارد و 141 گونه پرنده از 532 گونه موجود در کشور، 68 خزنده از 228 گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از 20 گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع 160 گونه آبزی موجود در کشور زیست می کنند که برخی از این گونه‌ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک‌های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را با گستره حدود 200 هزار هکتار مدیریت می‌کند.