چاپ

پیام خراسان - به گزارش میرزا مهدی بروجردی یکی از چهره‌های مهم در دوره شکل‌گیری حوزه علمیه قم به شمار می‌رود؛ شخصیتی که علاوه بر فقه و دین، به مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز توجه داشت. او از جمله شاگردان نزدیک شیخ عبدالکریم حائری یزدی بود و در روند تأسیس و اداره اولیه حوزه علمیه قم نقش فعالی ایفا کرد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
بنا بر روایت رویداد 24، تحصیلات بروجردی در حوزه علمیه بروجرد آغاز شد و سپس در اراک ادامه یافت؛ شهری که آن زمان یکی از مراکز مهم علمی به شمار می‌رفت. او ضمن شرکت در درس‌های فقه و اصول حاج نورالدین اراکی، به تجارت نیز مشغول بود. اما نقطه عطف فعالیتش، پیوستن به درس شیخ عبدالکریم حائری در اراک بود. بروجردی بعدها با مهاجرت استادش به قم، به این شهر رفت و از سوی حائری، مسئولیت‌هایی در اداره حوزه به او واگذار شد؛ مسئولیت‌هایی که از نقش‌های حاشیه‌ای فراتر می‌رفت و نشانه‌ای از اعتماد حائری به توانمندی‌های اجرایی او بود.
میرزا مهدی بروجردی علاوه بر فعالیت‌های حوزوی، در نوشتن و طرح دیدگاه‌های اجتماعی نیز فعال بود. اثر شاخص او، درد بی‌درمان (منتشرشده در 1327 شمسی)، نشان‌دهنده تلاشی برای پاسخ دینی به مسائل عصر خود است. در این کتاب، دین نه صرفاً به‌عنوان مجموعه‌ای از احکام فردی، بلکه به‌مثابه ابزاری برای تحلیل و درمان مشکلات ساختاری جامعه دیده می‌شود.
از نظر خانوادگی، او با برخی از چهره‌های مهم دینی و سیاسی قرن معاصر ایران نیز در پیوند بود. دامادی‌اش با خانواده آیت‌الله گلپایگانی و نیز ارتباط خانوادگی‌اش با امام خمینی، نام او را در برخی روایت‌های سیاسی معاصر ایران ثبت کرده است. با این حال، میرزا مهدی بروجردی بیش از آنکه یک چهره سیاسی فعال باشد، نمونه‌ای از فقیهی بود که مرزهای سنتی حوزه را به‌سوی دغدغه‌های اجتماعی گشود.
«درد بی‌درمان»؛ اثری سیاسی دینی نخستین اثر مهم میرزا مهدی بروجردی «درد بی‌درمان» است. کتابی 41 صفحه‌ای با دو بخش مشخص: دولت و فرهنگ. در بخش نخست، نگاه او به دولت و قانون صراحت دارد. او معتقد بود که قوانین کشوری باید هم‌راستا با شریعت اسلامی باشند. از نظر وی، آنچه امروز به عنوان قانون در ایران اعمال می‌شود، فاصله‌ای فاحش با احکام اسلامی دارد. به عنوان نمونه، اجرای حدود شرعی مانند قصاص و قطع دست دزدان را راهکاری برای امنیت می‌دانست و تجربه خود در عربستان سعودی را گواه می‌آورد: «در مکه معظمه دیدم که دست دزدی را بریده و در محل رمی جمره آویزان کرده بودند؛ و این موجب امنیت شده بود.».
اما در ایران به زعم او، زندان جایگزین اجرای حدود شده و نه تنها بی‌تأثیر است بلکه بار مالی سنگینی بر دوش دولت می‌گذارد.
زکات اسلامی جایگزین مالیات
میرزا مهدی در بخش‌هایی از همین کتاب، با لحنی تند به فاصله طبقاتی و فساد در دستگاه حکومتی تاخته و آن را ریشه در نادیده گرفتن احکام شریعت می‌داند. او نظام کوپنی و یارانه‌ای را راه‌حلی ناکارآمد برای حل مشکلات فقرا دانسته و معتقد است اگر زکات اسلامی به درستی اجرا شود، نظام مالیاتی کشورهای مدرن نیز قابل رقابت با آن نیست.
انتقاد به حمله مطبوعات به شاه با وجود این انتقادات، او به هیچ‌وجه مدافع تضعیف دولت نبود. برعکس، وجود دولت مقتدر را لازمه رشد کشور می‌دانست. انتقادات مطبوعات از شاه و مقامات را نادرست می‌دانست و معتقد بود که بی‌حرمتی به مسئولان، جامعه را بی‌ثبات می‌کند. حتی بسیاری از استیضاح‌های مجلس را نابه‌جا می‌دانست و راه‌حل را در گفت‌وگو میان نمایندگان و وزرا می‌دید. از نگاه او، «چنان‌چه زنبوران ملکه دارند، انسان‌ها نیز نیازمند پادشاه و دولت‌اند.»
البته این دفاع از مقام دولت، از نگاه او مشروط به حفظ اخلاق و حرمت از سوی مسئولان نیز بود. او هشدار می‌داد که نباید از دولت مردی عکس‌هایی منتشر شود که از نظر جامعه دیندار، نامناسب باشد. به تعبیر او، متولی امامزاده باید حرمت امامزاده را نگه دارد.
نگاه فرهنگی میرزا مهدی بروجردی؛ از مدارس تا موسیقی در بخش دوم کتاب «درد بی‌درمان»، نقدهای فرهنگی میرزا مهدی بروجردی پررنگ‌تر است. او حذف ناظر شرعیات از مدارس را اشتباه راهبردی دولت می‌دانست. از نظر وی، هر مدرسه‌ای باید با نظارت شرعی همراه باشد و مطالب مطبوعات نیز نیاز به تأیید دینی دارند. او از پخش موسیقی به جای قرآن در مدارس گلایه داشت و این را تکذیب عملی آموزه‌های دینی می‌دانست.
حتی به رادیو نیز به عنوان ابزاری نگاه می‌کرد که هدف غربی‌هان از اختراعش، اطلاع از اوضاع دنیا بود؛ اما ایرانیان، به زعم وی، آن را به ابزاری برای لهو و لعب و طرب تبدیل کرده‌اند.
از جمله دغدغه‌های جدی او نیز گسترش بی‌حجابی و شهوترانی بود. او معتقد بود که پس از برداشته شدن حجاب، تحریک شهوت در جامعه به‌ویژه بین جوانان به طرز چشمگیری افزایش یافته است.
دیانت در رسانه و تبلیغ دینی میرزا مهدی با اشاره به فعالیت‌های تبلیغی گسترده خارجی‌ها در بیمارستان‌ها، از کم‌کاری نهادهای داخلی گلایه داشت. به اعتقاد او، در حالی که آنها با استفاده از هر فرصت ممکن در حال تبلیغ دین خود هستند، ما حتی اجازه نمی‌دهیم در ابتدای روزهای مدرسه قرآن تلاوت شود.
او آمار جالبی ارائه می‌دهد: از 15 میلیون جمعیت ایران در سال 1327، حدود 13 میلیون دیندار واقعی وجود دارند که باید به اعتقادات آنها احترام گذاشت و سیاست‌های فرهنگی کشور باید در جهت تقویت باورهای این اکثریت شکل بگیرد.
آثار دیگر میرزا مهدی بروجردی گرچه کتاب «درد بی‌درمان» شناخته‌شده‌ترین اثر میرزا مهدی بروجردی است، اما کارنامه تألیف او به همین کتاب محدود نمی‌شود. در سال 1329، کتاب «بیان حقیقت» را منتشر کرد که پاسخی است به اثر مسیحی‌گرایانه‌ای با نام «سنجش حقیقت». در این کتاب، بروجردی تلاش کرده بدون استناد به منابع اسلامی، تنها با استفاده از آثار فیلسوفان غربی و منابع انجیل و تورات، از اسلام دفاع کند. همین رویکرد بینامتنی، بیانگر تلاش وی برای خطاب قرار دادن مخاطب غیردینی است.
او در کتاب «برهان روشن یا البرهان علی عدم تحریف القرآن» نیز با دقت به ادعای تحریف قرآن پرداخته و در رد آن نوشته‌ای مستند و مستدل فراهم کرده است. این کتاب را می‌توان در ادامه پروژه کتاب بیان حقیقت دانست؛ کوششی در دفاع عقلانی و مستند از اصالت قرآن، آن هم در روزگاری که هنوز سایه کتاب جنجالی «فصل‌الخطاب» میرزای نوری بر فضای فکری حوزویان سنگینی می‌کرد.
یکی دیگر از آثار مهم وی، کتاب «اسلام و مستمندان» است؛ اثری پرحجم در حدود 450 صفحه. در این کتاب، او به بررسی نقش اسلام در حمایت از فقرا پرداخته و نشان داده که پیش از آن‌که اندیشه چپ و دولت‌های مدرن به فکر فقرا بیفتند، اسلام راه‌حل‌هایی عملی در این زمینه ارائه کرده بود.
کتاب «محشر خر یا خر تو خر» نیز یکی دیگر از آثار طنزآمیز اوست که با نام مستعار «م. ح. د. ی.» منتشر شد و در آن، نقدی به اثر «صحرای محشر» محمدعلی جمالزاده وارد کرده است. او در این کتاب نیز از روایت خواب به عنوان ساختار استفاده کرده، با همان شگردی که جمالزاده به کار گرفته بود.
درگذشت میرزا مهدی بروجردی میرزا مهدی بروجردی در سال 1347 شمسی درگذشت. پیکر او را در نزدیکی قبر حاج شیخ عبدالکریم حائری در قم به خاک سپردند. او از آن دست علمایی بود که علاوه بر نشر احکام دینی تلاش می‌کرد شریعت را در متن جامعه نگه دارد و از آن، به مثابه راه حلی برای دردهای مدرن یاد کند.
کد خبر 2058893