چاپ

پیام خراسان - ایرنا / گندمزارهای خراسان شمالی این روزها درگیر بحرانی خاموش اما سهمگین‌اند؛ آفت سِن گندم که هر سال در فصل رشد به جان مزارع می‌افتد، امسال به‌واسطه تغییرات اقلیمی و افزایش دما، زودتر و شدیدتر از همیشه ظاهر شده و زنگ خطر را برای تولید این محصول استراتژیک در استان به صدا درآورده است.
صدای خش‌خش پاهای کشاورز روی زمین ترک‌خورده با وزش نسیمی گرم در مزرعه‌ای که دیگر بوی زندگی نمی‌دهد، گره خورده است.
بازار
خورشید نیم‌خیز بهاری بر خوشه‌هایی می‌تابد که هنوز نرسیده، خم شده‌اند؛ نه از سنگینی دانه، که از زخم‌های نامرئی سِن گندم.
در دشت‌های خراسان شمالی، جایی که گندم نه‌فقط محصول که نماد حیات و معیشت است، آفتی به جان زمین افتاده که جز دلهره، زیان و خاطره‌ای از سالی سخت چیزی از آن باقی نمی‌گذارد.
سن گندم، مهاجمی کوچک اما بی‌رحم، آمدنش خاموش بود اما تاثیرش ویرانگر؛ دانه‌ها را پیش از پختن، می خشکاند و نان را پیش از رسیدن به کابوس می کشاند.
اینجا، کشاورزان با نگاه به آسمان بی‌باران و زمین آلوده به آفت، روزها را شمرده‌اند؛ هر روز با امیدی کمتر، هر خوشه با رمقی ضعیف‌تر و این قصه ادامه دارد، مگر آنکه کسی صدای این خاک تشنه و این مردم صبور را بشنود.
گندم، ستون فقرات امنیت غذایی کشور است و نقش بی‌بدیلی در تأمین قوت غالب مردم دارد، اما این روزها کشاورزان مناطق مختلف خراسان شمالی با نگرانی روند گسترش آفت سن را در مزارع خود دنبال می‌کنند؛ آفتی که حتی در درصدهای بسیار پایین نیز کیفیت نان تولیدی از گندم را کاهش داده و با تحمیل خسارت‌های سنگین اقتصادی، امنیت غذایی را نیز تهدید می‌کند.
گندم کاشتیم، دلهره برداشت کردیم
غلامرضا قاسمی، کشاورز 55 ساله با سابقه بیش از سه دهه فعالیت در دشت قره‌چای شهرستان جاجرم، بسیار ناامید از کاشت گندم است و سعی دارد در سال های آتی غلات دیگری را کشت کند.
او در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا می‌گوید: من سال‌هاست گندم می‌کارم؛ به باران، به آفتاب و به سختی زمین عادت دارم، اما امسال چیز دیگری بود؛ یک زخم پنهان که آرام‌آرام ریشه گندم را می سوزاند. سن گندم، بی‌صدا آمد، اما دارد همه‌چیز را با خودش می برد.
قاسمی با اشاره به کاهش شدید عملکرد مزارع خود، ادامه می‌دهد: خوشه‌هایی که باید پر از دانه می‌بودند، پوک شدند و بعضی حتی به دانه نرسیدند، وقتی خوشه را باز می‌کنی، می‌بینی دانه‌ها یا سیاه شده‌اند یا خشک. نانوایی‌ها این گندم را نمی‌پذیرند. حتی اگر هم بخرند، قیمت را نصف می‌کنند، این یعنی تمام درآمد سال ما دود می‌شود.
این کشاورز جاجرمی با تاکید بر لزوم حمایت فوری و عملی مسئولان می‌گوید: ما نه توان مالی برای سم داریم، نه امیدی برای سال بعد، اگر الان چاره‌ای اندیشیده نشود، خیلی‌ها مثل من گندم را کنار می‌گذارند و این یعنی نان سفره مردم کمتر و گران‌تر خواهد شد.
دشمن پنهان دانه‌ها
آفت سن گندم به‌عنوان یکی از خسارت‌بارترین آفات محصولات زراعی در مراحل مختلف رشد گندم از پنجه‌زنی تا خوشه‌دهی فعال بوده و می‌تواند تا 30 درصد عملکرد کمی محصول را کاهش دهد.
همچنین با تزریق آنزیم‌هایی خاص به دانه گندم، کیفیت آن را به‌شدت کاهش داده و آرد نانوایی را دچار مشکل می‌کند؛ حتی آلودگی کمتر از 2 درصد نیز می‌تواند نان تولیدی را غیرقابل مصرف کند.
این آفت اغلب در زیر برگ‌ها، پای درختان و بقایای گیاهی پنهان شده و با گرم شدن هوا در فصل بهار به سمت مزارع مهاجرت می‌کند.
مراحل اصلی خسارت‌زایی آن در فاز شیری و خمیری شدن دانه گندم رخ می‌دهد، زمانی که دانه‌ها هنوز به بلوغ نرسیده‌اند و تغذیه آفت می‌تواند موجب چروکیدگی، پوکی و سیاهی آن‌ها شود.
وضعیت هشدار در شهرستان‌ها
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به گسترش سطح آلودگی در برخی شهرستان‌ها می گوید: تاکنون 17 هزار و 500 هکتار از مزارع غلات استان علیه آفت سِن سمپاشی شده که از این میزان، 16 هزار و 500 هکتار مربوط به مبارزه با سن مادری و یک‌هزار هکتار مربوط به سن پوره بوده است.
امید میثاق می افزاید: وضعیت در شهرستان‌های مانه و سملقان و جاجرم بحرانی و در سطح «اضطراری» قرار دارد و حدود 12 هزار هکتار از مزارع این مناطق نیازمند مبارزه فوری با سن پوره هستند.
وی ادامه می دهد: شهرستان‌های بجنورد و اسفراین در وضعیت نارنجی و مناطق شیروان، فاروج و راز و جرگلان در وضعیت زرد ارزیابی شده‌اند.
به گفته این مقام مسئول؛ آفت سِن می‌تواند عملکرد تولید را تا 700 کیلوگرم در هر هکتار کاهش دهد و باعث افت شدید کیفیت آرد و نان شود.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می افزاید: در زمان تحویل گندم به سیلوها، هر یک درصد سن‌زدگی موجب کاهش چهار هزار ریال از قیمت هر کیلوگرم گندم خواهد شد؛ رقمی که در سطح وسیع به زیان قابل توجه کشاورزان منجر می‌شود.
میثاق با بیان اینکه سال گذشته حدود 30 هزار هکتار از اراضی علیه این آفت سمپاشی شده بود، می گوید: پیش‌بینی می‌شود امسال سطح مبارزه به بیش از 20 هزار هکتار برسد.
اقتصاد 80 هزار بهره بردار در خطر
سن گندم تنها یک تهدید کشاورزی نیست؛ بلکه با تأثیر مستقیم بر قیمت و کیفیت نان می‌تواند پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌تری نیز به‌همراه داشته باشد.
کاهش عملکرد گندم نه‌تنها باعث ضرر مالی برای حدود 80 هزار بهره‌بردار خراسان شمالی می‌شود، بلکه در صورت شیوع گسترده در سطح ملی، امنیت غذایی کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
از سوی دیگر، استفاده گسترده از سموم برای مبارزه با این آفت، خود چالش‌هایی در زمینه سلامت انسان، منابع آب و محیط زیست ایجاد کرده است. کارشناسان بر این باورند که ترکیب روش‌های کنترل زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی می‌تواند خسارت‌ها را کاهش دهد؛ اما لازمه آن آگاهی‌رسانی، آموزش، حمایت مالی و تجهیز به‌موقع کشاورزان است.
به گفته کارشناسان، تداوم بحران آفات و بیماری‌ها در گندمزارها نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های حمایتی، تخصیص به‌موقع نهاده‌ها، توزیع عادلانه سموم و افزایش بودجه‌های مقابله‌ای است.
در سالی که به‌دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی، امید کشاورزان به برداشت مطلوب گندم کاهش یافته، آفت سِن می‌تواند تیر خلاصی بر پیکر نحیف اقتصاد کشاورزی استان باشد؛ اگر چاره‌اندیشی نشود، مرگ خاموش گندمزارها تنها سرآغاز یک بحران بزرگ‌تر خواهد بود.