چاپ

پیام خراسان - ایسنا/خراسان رضوی ایران کشوری پهناور با فرهنگی متنوع و غنی است که همین ویژگی‌ها شناخت آن را هم برای مردم ایران و دیگر کشورها جذاب‌تر می‌کند. آنچه در نظر بسیاری میراث فرهنگی ایران را تشکیل می‌دهد، آثار به جا مانده از گذشتگان ماست که بخش مادی میراث فرهنگی را تشکیل می‌دهد و میراث فرهنگی ناملموس، آداب و رسوم، مراسم، مهارت ها، دانش محلی، گویش، اشعار و ... است که بخش میراث معنوی را شامل می‌شود.

گلی شادکام، پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان در گفت‌وگو با ایسنا به معرفی «سه‌خشتی‌های» کردی کرمانجی خراسان پرداخت و اظهار کرد: سه‏‌خشتی‌‏ها، بخشی از ادبیات شفاهیِ درخشان و بسیار غنی کردهای شمال خراسان است که در طول صدها سال، هزاران نمونه از آن به دست مردم سروده شده و در ادبیات و فرهنگ این مردمان جایگاه ویژه‌‏ای دارد.
وی ادامه داد: سه‏‌خشتی، نام رایج‏‌ترین و محبوب‌‏ترین قالب شعر فولکلور در میان کردهای کُرمانج شمال خراسان است. این قالب شعری از سه مصراع هم‏‌قافیه تشکیل شده که بر وزن هجایی سروده می‌‏شوند. شکل معمول و رایج سه‏‌خشتی‏‌ها در وزن هشت هجایی است، یعنی سه مصراع هشت هجایی که در مجموع شامل 24 هجا می‌‏شوند. از این رو سه‏‌خشتی‌‏ها در دسته ترانه‌‏های کوتاه قرار می‌‏گیرند.
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان خاطرنشان کرد: به گفته کارشناسان و پژوهشگران حوزه ادبیات ایران باستان، پیشینه قالب ترانه سه‏‌مصراعی در ادبیات ایران باستان، به خسروانی‌‏های دوران ساسانی بازمی‏‌گردد. هرچند برخی بر این باورند که گاتاهای زردشت نیز در قالب سه‏‌مصراعی سروده شده‌‏اند. پس از حمله اعراب، قالب سه‏‌مصراعی در سرایش اشعار و ترانه‌‏‏های فارسی تا حدود زیادی به فراموشی سپرده شد، اما در زبان کردی کرمانجی و به ‏ویژه در میان کردهای خراسان، این قالب همچنان رایج و مورد اقبال فراوان است.
شادکام اضافه کرد: در دهه‌‏های اخیر، برخی شاعران پارسی‏‌گوی نیز به این قالب سه‏‌مصراعی علاقه نشان داده و سعی در احیاء آن دارند و به سرایش ترانه‏‌ها و اشعاری در این قالب پرداخته‌‏اند که به نوخسروانی‌‏ها معروف گشته و نیز در سال‏های اخیر نام «سه‏گانی» از سوی برخی شاعران پارسی‏‌گوی، بر این قالب پیشنهاد شده است.
بیان احساسات و آرزوهای مردم با «سه‌خشتی» خراسان
وی تصریح کرد: در شمال خراسان اما قالب شعر سه‌‏مصراعی از گذشته‌‏های بسیار دور، مجالی برای بیان احساسات، آرزوها، رویدادها و توصیف‌‏ها به دست مردم بوده است. نام «سه‏‌خشتی» را نخستین بار استاد کلیم الله توحدی، برای این قالب کهن پیشنهاد کرد که مورد استقبال دیگر صاحب‌نظران و شاعران کرمانج خراسان نیز قرار گرفت.
پژوهشگر روس نخستین گردآورنده سه‌خشتی خراسان
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان بیان کرد: نخستین کسی که دست به گردآوری و چاپ سه‏‌خشتی‏‌های کردی خراسان زد «سوکرمان» پژوهشگر روس بود که شماری از آن‌ها را در کتاب کرمانجی خراسان در مسکو به چاپ رساند. پس از وی «ایوانُف» روسی نیز تعدادی سه‏‌خشتی را گردآوری و در مجله آسیایی بنگال به چاپ رساند. در ایران نیز «استاد ملک الشعرا بهار» این ترانه‌‏ها را غزل سه‌مصراعی نامید و در سال 1351 در مقاله‌‏ای با آوردن نمونه‌‏ای از مجموعه ایوانُف به معرفی آن پرداخت. اما در خراسان «استاد توحدی» برای نخستین بار مجموعه‏‌ای 200تایی از سه‏‌خشتی‌‏های فولکلور کرمانجی را در قالب کتابی با عنوان «ترانه‌‏های کُرمانجی» در سال 1374 به چاپ رساند.
شادکام گفت: پس از او نیز «هیوا مسیح» شاعر پُرآوازه حدود 200 سه‏‌خشتی را در کتابی با عنوان «ترانه‏‌های کوچک کرمانج» به همراه مقدمه زیبایی در سال 1386 به چاپ رساند. همچنین کتابی دیگر مشتمل بر 100 سه‌‏خشتی توسط آقای عظیم رستمی به چاپ رسید، اما کامل‌‏ترین مجموعه‏ گردآوری شده از سه‏‌خشتی‏‌های کردی کرمانجی خراسان مشتمل بر 1700 نمونه به وسیله من و «پروفسور جلیل جلیل» از انستیتو کرد وین اتریش، گردآوری و در سال 2012 در اتریش به چاپ رسید که تاکنون در دو نوبت در شهر ترکیه نیز تجدید چاپ شده است.
وی افزود: تقریبا می‌‏توان گفت که ساختار اصلی ترانه‌‏های کردی شمال خراسان را سه‏‌خشتی‌‏ها تشکیل می‌‏دهند. خوانندگان معمولا ترانه را با یک سه‌‏خشتی آغاز و سپس با خواندن یک ترجیع‌بند به سراغ سه‏‌خشتی بعدی می‌‏روند و این ترتیب تا پایان ترانه ادامه می‌‏یابد. موضوع سه‏‌خشتی‌‏ها عمدتا توصیف معشوق، عشق و وصال، جدایی و حسرت، کوچ، توصیف طبیعت، رویدادهای اجتماعی و در یک کلام بیان آرزوها و احساسات مردان و زنانی است که زندگی را در بستری از ترانه و موسیقی، از تولد تا مرگ دنبال می‏‌کنند.
سه‌خشتی، بازگوکننده جهان‌بینی و باور کردهای خراسان
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان ادامه داد: ارزش و اهمیت سه‏‌خشتی‏‌ها از جهات بسیاری قابل بررسی است. این ترانه‌‏ها که می‌‏توان هزاران نمونه از آن را در سرتاسر منطقه شمال خراسان یافت، بازگو کننده نوعی جهان‏بینی و باور کردهای خراسان، نگاه آن‏‌ها به زندگی و رویدادها، منبع اطلاع مردم‌شناختی از سبک زندگی، پوشاک، خوراک و رویدادهای اجتماعی آن‌ها است. در شمال خراسان، افزون بر چاپ سه‏‌خشتی‌‏های فوکلور و نیز کتاب‌‏ها و مقالات پژوهشی، راه‌اندازی کارگاه شعر، سمینار و جشنواره‌‏های ادبی، گام‏‌های مهمی است در راستای حفظ و ترویج این قالب شعری کهن برداشته شده و امید است که تداوم و گسترش داشته باشد.
شادکام تشریح کرد: اما یکی از مهمترین اقداماتی که می‌‏تواند به حفظ و ترویج این عنصر فرهنگی کمک کند، گنجاندن مطالبی در رابطه با معرفی و تاریخچه این اشعار در برنامه‌‏های درسی کودکان و نوجوانان مناطق کرد زبان است تا به این وسیله از قطع ارتباط نسل نو با فرهنگ مورد نظر جلوگیری شود.
وی ابراز کرد: با توجه به ارزش و اهمیت این بخش از ادبیات شفاهی کردهای خراسان و مطابقت‌ داشتن آن با قوانین و معیارهای شورای ثبت ملی، در سال 1391 پرونده «سه‌‏خشتی‌‏های کرد کرمانجی خراسان» به همراه مستندات را آماده کردم و با ارائه و دفاع در شورای ثبت ملی کشور، در زمره میراث معنوی ایرانیان به شماره 829، به ثبت ملی رسید.
انتهای پیام