چاپ

پیام خراسان- رمضان، ماه مهمانی خدا از گذشته های دور در فرهنگ مسلمانان و نیز ایرانیان مسلمان از جایگاه خاصی برخوردار بوده و تداعی کننده همگرایی مردم مناطق شهری و روستایی برای انجام عبادات و راز و نیاز با پرودگار متعال بوده است.

هر چند امروزه به دلیل سیطره زندگی شهری و ماشینی، این آیین ها در برخی نقاط کمرنگ شده است ولی این آداب و سنن همچنان در فرهنگ‌ مردم گناباد و توابع آن ریشه دار است و کمابیش مورد توجه قرار می گیرد.

مردم گناباد، که در خطه خراسان به شهر "قنات، قنوت و قناعت" شهره شده است، از گذشته های دور با آداب و آیین هایی خاص، عشق و علاقه خود را به معنویات و ارزشهای دینی و انجام طاعات و عبادات در ماه مهمانی خدا نشان می دهند آیینی که ریشه در فرهنگ و تاریخ این منطقه دارد.

مردم مناطق شهری و روستایی گناباد از یک هفته باقی مانده به ماه مبارک رمضان با غبارروبی و عطر افشانی مساجد به استقبال ماه مهمانی خدا می روند.

شب‌خوانی یا شوخونی

از گذشته های دور که امکاناتی نظیر رادیو و تلویزیون وجود نداشت مردم در نقاط شهری و روستایی شهرستان گناباد با بهره گیری از روش شبخوانی و در اصطلاح محلی شوخونی در هنگام سحر یکدیگر را برای انجام عبادت و خوردن سحری از خواب بیدار می کردند.

در آیین شبخوانی که هم اکنون نیز در برخی مناطق روستایی در بخش های مرکزی و کاخک گناباد هم وجود دارد در هر محله یک نفر شبخوان از حدود یک ساعت مانده به اذان صبح در محله یا روستا اشعاری را با صدای بلند می‌خواند تا مردم بیدار شده و از زمان سحر باخبر شوند.

یکی از سکنه منطقه نوغاب گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: سه مرحله شب‌خوانی از قدیم و در هنگام سحر در ماه مبارک رمضان وجود داشت، در مرحله نخست با دهل و شیپور و یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح، آهنگی نواخته می‌شد و هنگامی که مردم آهنگ را می‌شنیدند، متوجه می‌شدند که شب‌ خوانی نخست و یک ساعت و نیم تا اذان صبح مانده است.

علیرضا ایزدی اظهار داشت: نیم ساعت بعد هم با آهنگی معروف به آهنگ حجاز شب‌خوانی انجام می‌شد و مردم می‌فهمیدند که یک ساعت به اذان مانده است و آخرین شب‌ خوانی هم از یک ربع به اذان با قرائت دعای سحر آغاز می‌ شد.

وی افزود: سپس موذن‌ها برای شب‌خوانی و گفتن اذان به بلندترین نقطه مسجد، تکیه و یا آب انبار می‌رفتند و علاوه بر قرائت دعا، اشعاری را در وصف راز و نیاز و مناجات با خدا می خواندند.

یک فرهنگی بازنشسته و از اهالی منطقه قصبه شهر گناباد هم "چلبک‌زنی" را از آداب کهن ماه رمضان و بیشتر روستاهای این شهرستان برای بیدار کردن مردم در هنگام سحر ذکر کرد و گفت: در راستای این رسم که هنوز در برخی مناطق روستایی وجود دارد چند نفر از اهالی در حالی که با چوب بر روی پیت های خالی حلبی می زنند، با خواندن اشعاری مردم را برای سحر بیدار می کنند.

حیدر شریفیان اضافه کرد: یکی از بزرگان روستا یا محله از حدود یک ساعت مانده به سحر در کوچه‌ها یا پشت بام خانه خود با مناجات خوانی و خواندن اشعار مذهبی مردم را برای سحر بیدار می‌کرد.

یک کارشناس ارشد مسائل فرهنگی و اجتماعی گناباد هم به خبرنگار ایرنا گفت: در برخی مناطق روستایی سه نفر از مردانی که دارای صدای خوب و مسلط به مناجات‌خوانی بودند از نیمه شب تا لحظاتی مانده به اذان صبح، سه مرتبه پشت بام‌ها رفته و یا با راه افتادن در محله‌ها به شبخوانی می‌پردازند.

علیرضا محمودی تصریح کرد: هم اکنون نیز از حدود 2 ساعت مانده به اذان صبح، از بلندگوی بیشتر مساجد مناطق شهری گناباد به شیوه گذشتگان نوای دلنشین مناجات پخش می‌شود.

وی افزود: مردم گناباد این رسم دیرین خود را ترک نکرده‌اند و امروزه نیز به وسیله سیستم‌های صوتی، شب‌خوانی در گناباد رواج دارد، با این تغییر که شب‌خوان در مسجد و توسط بلندگو شب‌خوانی می‌کند.

وی گفت: این آیین با خواندن غزل‌ها و اشعاری در وصف و مدح خداوند، 2 ساعت قبل از اذان صبح برگزار می‌شود و علاوه بر آن در بیشتر مساجد مناطق شهری گناباد، به شیوه گذشتگان نوای دلنشین مناجات پخش می‌شود.

پخت غذاها و نان های سنتی، رسم معمول مردم گناباد در ماه رمضان

استفاده از نان‌های محلی مانند تافتون و لواش سنتی با چاشنی گیاهان دارویی و سبزیجات معطر به مکمل خوراکی برای افطار و سحر در طبخ غذاهای گنابادی‌ها از جایگاه خاصی برخوردار است.

از جمله غذاهای محلی متداول مردم این شهرستان در ماه مبارک رمضان جوشپره، آش لخشک، گندم پلو، چنگالی و سوپ‌های محلی است که در این میان چنگالی بسیار مورد توجه قرار دارد.

عصمت صفدری از اهالی گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: حلوا یا چرب و شیرین، یک نوع شیرینی خانگی رایج در شهرستان گناباد است که با ترکیبی از آرد، روغن و شیره انگور، برای افطارهای ماه رمضان تهیه می‌شود.

وی افزود: از گذشته مرسوم بود که هر خانواده‌ گنابادی این شیرینی را در ماه رمضان درست می‌ کرد و قبل از شروع افطار یک بشقاب، برای همسایه‌های خود می‌ برد.

این بانوی گنابادی گفت: هنوز زنان مناطق روستایی و بیشتر در بخش کاخک از یک هفته قبل از آغاز ماه مبارک رمضان، در کنار یکدیگر اقدام به پخت نان‌های سنتی می‌کنند.

وی گفت: در فرهنگ و آداب مردم گناباد افطاری دادن در ماه مبارک رمضان از جایگاه خاصی برخوردار است و بسیاری از خانواده‌ها با غذاهای محلی در کنار دیگر غذاهای مرسوم از روزه داران پذیرایی می‌کنند.

خانم صفدری گفت: چنگالی از غذاهای محلی و مقوی مردم گناباد است که از شیره انگور و نان تافتون تهیه می شود و در افطار و سحر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی اضافه کرد: با توجه به موقعیت جغرافیایی و کویری گناباد و رویش گسترده گیاه خاکشیر در آن، شربت خاکشیر از نوشیدنی‌های بسیار مرسوم این شهرستان در ماه مبارک رمضان به شمار می‌رود.

مرکز شهرستان 93 هزار نفری گناباد در 287 کیلومتری جنوب مشهد واقع است.