چاپ

پیام خراسان- گردشگری فرهنگی به مطالعه جاذبه‌های فرهنگی به قصد جمع آوری اطلاعات جدید و تجربیات به منظور برآوردن نیازهای فرهنگی اطلاق می شود و گردشگر فرهنگی کسی است که به دنبال جستار هویت، فرهنگ و تاریخ یک کشور یا منطقه در آثار تاریخی و اشیای قدیمی بر جای مانده از قرون گذشته آن ملت و مردم کنکاش می‌کند.

موزه‌، مکانی مملو از ثروتهای تاریخی، فرهنگی و هویتی است که در حوزه گردشگری فرهنگی، به عنوان زیرشاخه‌ای از این صنعت اهمیت و ارزش یگانه و منحصربه‌فردی دارد و در کنار دیگر دارایی‌های ارزشمند تاریخی همچون آثار تاریخی، نقش‌آفرینی موثری در هویت بخشی ملی ایفا می‌کند.

بیشتر اشیا و آثاری که در موزه‌ها قرار می‌گیرند، حکم آثار هنری دارند و در واقع حاصل دست هنرمندانی در طول تاریخ هستند، که ارزش نگهداری در موزه را داشته‌اند؛ بنابراین نگاه دقیق به این آثار هنری، ما را از دریچه روح هنرمند عبور داده و با دنیاهای دیگری آشنا می‌کند و همین باعث می‌شود که هر چه آثار بیشتری را ببینیم، دنیایمان بزرگتر شده و در مدت زمان کوتاهی، وسعت دید غیرقابل باوری نسبت به یک دوره تاریخی و یا جامعه پیدا کنیم.

این در شرایطی است که در دنیای نابسامان کنونی و عصر سرگشتگی فرهنگی ناشی از اختلاط عناصر فرهنگ خارجی با فرهنگ بومی، گپ ایجاد شده ناشی از گذر جوامع از سنت به مردنیته و البته توسعه روزافزون شبکه‌های اجتماعی و بازشدن دنیای جدیدی از اطلاعات موجب شده تا فاصله گرفتن هویت جوانان از خویشتن خویش و فرهنگ آبا و اجدادی روز به روز بیشتر شود.

غلبه بر این بحران مستلزم آن است تا فرهنگ، تمدن و تاریخ قرنهای گذشته به گونه‌ای پیوسته یادآوری شده و مورد تذکر برای همگان قرار گیرد و در این مسیر هیچ مکان و ظرفیتی موثرتر و کاراتر از موزه و تمدن غنی پنهان در تک تک آثار موجود در آن نمی تواند کمک حال ما باشد.

توسعه فرهنگی، جامعه امروز را با میراث گذشته پیوند می‌دهد و این پیوند و وحدت موجب اعتماد به نفس، قدرت و احترام نسبت به زبان، هنر و سایر عناصر فرهنگی جامعه می شود و حرکت به سوی آینده را قدرتمندتر و پربارتر می‌کند.

موزه‌ها به دلیل تنوع و تعددی که در برخورداری از اشیا، آثار و اسناد تاریخی بر جای مانده از دوران‌های کهن، آن هم در فضایی به مراتب محدودتر نسبت به آثار و بناهای تاریخی در گستره یک منطقه دارند، بیشتر مورد توجه تاریخ دوستان و جویندگان فرهنگ هستند.

موزه به عنوان قویترین بخش و نشانه حامل فرهنگ گذشته در نزدیکی دو مفهوم گردشگری فرهنگی و توسعه فرهنگی، قدرت نقش آفرینی بالایی دارد زیرا گردشگرانی هستند که تاریخ را از دریچه فرهنگ مورد توجه قرار می‌دهند و این گروه همان گردشگران فرهنگی نام دارند.

موزه مرکز انتقال فنون و فرهنگ

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: موزه در حقیقت یک مرکز تبادل فرهنگ است، مرکزی که فنون، هنر، صنعت، فرهنگ و حتی ارزشمندی‌های تاریخی نانوشته یک ملت را از نسلی به نسلی دیگر انتقال داده و معرفی می‌کند.

سیدجواد موسوی افزود: باید فضاسازی لازم صورت بگیرد تا در این راستا همه رسته‌ها، اقوام و فرهنگها بتوانند مکانی برای عرضه و ارائه داشته‌های تاریخی و فرهنگی خود داشته باشند؛ و بنا بر این می طلبد که هر شهر یک موزه داشته باشد تا نه تنها آثار گذشتگان، بلکه آثار معاصر نیز در آن به نمایش گذاشته شود.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به اینکه با هدف جلب و جذب نسلها و اقشار مختلف برای اقشاری مانند دانش آموزان، خانواده شهدا و ایثارگران و بازنشستگان تخفیفات خاصی برای بازدید از موزه‌ها در استان لحاظ شده است که این برنامه‌ها در حال توسعه است.

مدیرکل گردشگری خراسان رضوی اظهار کرد: موزه‌ها قدرتی پنهان در عرصه فرهنگی دارند که باید از این قدرت به نحو مطلوب نهایت بهره را برد.

خراسان رضوی دارنده رتبه دوم کشور در شمار موزه‌ها

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به جایگاه دوم این استان پس از استان تهران، از نظر داشتن موزه‌های فعال گفت: هم اکنون در این استان مجموعا حدود 100 موزه خصوصی و دولتی فعالیت دارند که همچنان به دنبال افزایش شمار آنها هستیم.

وی افزود: در این زمینه تعامل مثبتی با مجموعه آستان قدس رضوی با هدف افزایش بازدیدکنندگان موزه‌ها و البته شمار موزه‌ها انجام شده است.

موسوی بیان کرد: در تعامل با هتل ها نیز قرار شده ارائه کارت موزه به مسافران و زائران به صورت رایگان و با پرداخت هزینه از سوی هتلداران آغاز شود که شمار بسیاری از هتلها در این زمینه اعلام آمادگی کرده‌اند.

وی گفت: پنج موزه تخصصی شامل آرامگاه فردوسی، آرامگاه نادری، موزه بزرگ خراسان، موزه باستان شناسی گناباد و موزه نجوم نیشابور در استان فعالیت دارند، که هر کدام در جایگاه خود و با توجه به خدمات، اطلاعات و آگاهی هایی که به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند، دارای جذابیت فراوانی هستند.

وی بیان کرد: هم اینک سه سایت موزه شامل بندیان، شادیاخ و توس در خراسان رضوی نیز به جد مورد توجه علاقه‌مندان و گردشگران داخلی و خارجی هستند که در زمان مناسب و با عبور از بحران ناشی از شیوع کرونا، شاهد رونق دوباره این سایت‌موزه‌ها خواهیم بود.

این مسوول اظهار کرد: همچنین 14 مجموعه‌دار با 16 مجموعه خصوصی در این استان فعالیت دارند که خود شاخصه‌ای از توجه به حوزه موزه و اشیای تاریخی در استان است.

رویکردهای نوین در عرصه موزه‌داری خراسان

موسوی با بیان اینکه لازم است در نوع موزه‌ها تغییرات مثبتی انجام شود، ادامه داد: باید نگاه جدید و زوایای دید جدیدی را در عرصه موزه‌داری به کار گرفت تا ضمن جذابیت‌سازی نسبت به نوع و گفتمان ارائه تاریخ در موزه‌ها تغییراتی رخ دهد.

وی اظهار کرد: ایجاد موزه انقلاب اسلامی به شکل و شمایل جدید موزه‌داری، یکی از برنامه ‌های مهم در دستور کار است که باید به صورت تخصصی و کاملا برنامه‌ریزی شده نسبت به ایجاد آن اقدام شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی تاکید کرد: حرکت به سمت ایجاد و راه‌اندازی موزه‌های مجازی و قابلیت گردشگری موزه به شیوه مجازی یکی از اقدامات در دستور کار در استان است.

وی ادامه داد: استفاده از فناوری‌های جدید ویدئو مپینگ (نورپردازی سه بعدی) و سایر شیوه‌های نوین در بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نو از دیگر برنامه‌های در دستورکار در موزه داری خراسان رضوی است.

وی تاکید کرد: همراه سازی موزه‌های فعال هر منطقه با جاذبه‌های گردشگری از دیگر مسائل و برنامه‌های مد نظر است. به عنوان مثال در کنار آسبادهای نشتیفان در خواف لازم است موزه گندم، آب و باد راه‌اندازی شود و تاریخچه‌ای از آن در معرض معرفی و نمایش برای گردشگران گذاشته شود.

موسوی اظهارکرد: حرکت آرام و موثر به سمت ایجاد و راه‌اندازی موزه‌های تخصصی از جمله موزه پزشکی، خودرو و آب را در ایجاد و توسعه ظرفیتهای موزه‌داری مهم می دانیم.

موزه‌ها و افزایش ماندگاری گردشگران

موزه‌دار برتر خراسان رضوی که چندی پیش توسط کمیته ملی ایکوم ایران لز به دلیل تلاش در عرصه موزه‌داری این استان مورد قدردانی قرار گرفته است، گفت: غنای فرهنگی و تاریخی آثار موجود در موزه های این استان بسیار بالاست به طوری که موزه‌های این خطه به لحاظ کیفی و کمی از جایگاه خوبی در کشور برخوردارند و میزان رضایت گردشگران و بازدیدکنندگان آنها بسیار زیاد است.

محمدرضا پهلوان در خصوص تاثیر موزه ها بر افزایش ماندگاری گردشگران گفت: بازدید از موزه ها، ذهن کنجکاو گردشگر را پیرامون پاسخ به پرسشهای مطرح شده در پی بازدید از این مکانها فعال می‌کند و همین امر وی را به سمت گردشگری هوشمندانه از آثار، بناها و اماکن گردشگری و تاریخی سوق می‌دهد.

وی افزود: بخشی از گردشگران به شرط فراهم بودن امکانات لازم برای دریافت اطلاعات کامل و صحیح از منطقه، زمان بیشتری را صرف می‌کنند و همین امر موجب افزایش ماندگاری آنان می‌شود.

موزه بزرگ خراسان، گل سرسبد نمایش تاریخ

موزه بزرگ خراسان در زمینی به وسعت چهار هزار و 900 مترمربع در 13 طبقه و فضایی در مجموع به وسعت 18 هزار مترمربع با اهدای زمین از سوی شهرداری مشهد در پارک کوهسنگی مشهد برپا شده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: طراحی نقشه ساختمان این موزه برگرفته از بنای تاریخی `کاخ خورشید کلات نادری` توسط دکتر محمدامین میرفندرسکی انجام شده اما این هنرمند بزرگ در زمان پیشرفت 30 درصدی پروژه موزه‌، دار فانی را وداع گفته و موفق نشد حاصل نهایی هنر و طراحی خود را ببیند.

احسان زهره‌وندی اظهار کرد: موزه بزرگ خراسان یکی از 13 موزه منطقه‌ای در ایران و بزرگترین موزه کشور محسوب می شود. تجهیزات حفاظتی، ویترینهای نگهداری، امکانات امنیتی و حفاظتی این موزه مطابق با آخرین استانداردهای روز دنیا است و در این زمینه هیچ موزه ای در کشور به پای موزه خراسان نمی رسد.

وی گفت: وجود کارگاه و آزمایشگاه مرمت تخصصی اشیای تاریخی در این موزه با امکان قرنطینه و مرمت فوری اشیا و آثار تاریخی یکی از ویژگی های مهم ترکیب بندی و تجهیزات آن است.

زهره‌وندی اظهار کرد: افزون بر 50 هزار قطعه اشیای تاریخی اصیل و ارزشمند در مخزن این موزه نگهداری می شود که قرار است بخش دیگری از آنها به مجموعه آثار به نمایش درآمده افزوده شود.

وی افزود: به قدری آثار تاریخی موجود در مخزن موزه خراسان فراوان است که اگر هر ماه شماری از آنها در معرض دید عموم قرار گیرد 20 سال زمان خواهد برد تا همه آنها برای بار دوم به نمایش درآیند.

موزه بندیان درگز، سفر به اعماق تاریخ

سایت موزه بندیان درگز در 2 کیلومتری شهر درگز در شمال خراسان رضوی و کنار رودخانه درونگر قرار دارد و به دلیل آب‌بندی که در این ناحیه قرار داشته است، به بندیان معروف شده است.

زهره‌وندی با بیان اینکه تجربه سفر به بیش از 1700 سال پیش و مشاهده گچبریهای ارزشمند تاریخی عهد ساسانی و آتشکده های کهن آن دوران با بازدید از این سایت موزه محقق می‌شود، اظهار کرد: این مجموعه باستانی سال 1369 هنگام تسطیح زمین‌های کشاورزی کشف شد و از سال 1373 تاکنون در دست حفاری و بررسی است و هم اینک محوطه تاریخی بندیان به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

وی افزود: سایت موزه بندیان درگز، سندی مهم و گویا برای هنر و معماری عهد ساسانیان در ایران و حضور در آن فرصتی برای استشمام بوی تاریخ و هنر اجدادی ما ایرانیان است.

تجربه این سفر تاریخی با کسب اطلاعات از هنر ساسانیان و شنیدن داستان های شیرین آداب و رسوم آن زمان می تواند حس آرامشی را به واسطه داشتن پشتوانه غنی فرهنگی و تاریخی به هر شهروند ایرانی القا کند و به او هویت و اعتماد به نفس دهد.

هر چند در بسیاری از بناهای ساسانی، مصالح کم ‌ارزش مانند سنگهای شالوده یا آجر به کار رفته، ولی روی این مصالح کم ارزش، گچکاری و گچبری قابل توجه و شایان توجهی انجام شده است که یکی از ویژگیها و مزایای معماری آن دوران است که تا ادوار اسلامی نیز تداوم یافته است.

تاقهای نیم ‌دایره‌ای با آجر و پایه ‌های سنگی و ستونهایی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده‌اند از دیگر ویژگی‌های معماری و ساخت و سازهای عصر ساسانی است که ویرانه ‌های ایوان مدائن و دو کاخ عظیم فیروزآباد و سروستان و بناهای بیشاپور کازرون نمونه هایی از این معماریها است.

در نخستین فصل کاوش، تالاری به ابعاد هشت در 10 متر مربع خاکبرداری شد که به احتمال زیاد دارای سقف چوبی و مسطح بوده و برفراز ستونها قرار داشته است. دور تا دور این تالار گچبریهای زیبا و خیره کننده ای قرار دارد.
ارزش این گچبریها نه تنها به وسعت آن، بلکه به محتوایی است که بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی و غلبه وی بر پادشاه هپتالیان، قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده ‌است. گچبریهای به جای مانده از دوره ساسانی، اغلب جنبه تزیینی یا تک چهره دارند در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان، ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می‌روند.

پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با دو دشمن قدرتمند یعنی رومیان در غرب و قوم مهاجم و غارتگر هپتالیان در شمال شرق مواجه بودند.

حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می‌داشتند.

از آنجا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است، تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را می ‌توان در آن مشاهده کرد. بر اساس کتیبه‌ های مکشوفه که بر بدنه ‌های دیوارهای گچی تالار نقش بسته است، درگز فعلی همان دستگردی است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانی های دوره ساسانی بوده است.

از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه می ‌توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه‌ها و مرسوله‌ها و برج خاموشی اشاره کرد که کشف بنای برج خاموشی، نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زرتشتیان را به کلی تغییر داد.

کشفیات محوطه بندیان در محدوده‌ ای به مساحت چهار هکتار قرار دارد. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است.