چاپ

پیام خراسان- جغرافیای محرم نخستین ماه سال قمری است که با نام سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) مزین شده است. شهادت این امام همام ، فرزندان و 72 یار با وفایش در این ماه، داغ عزایی تاریخی به تقویم انسانیت گذاشته است که عاشقان اهل بیت (ع) را هر ساله در تمام جهان به کوچه و خیابان است و صدای حسین حسینشان طنین انداز می‌کند.

شهرها و روستاهای مسلمان نشین در ماه محرم آیین های ویژه ای برای عزاداری در ماه محرم دارند که محور تمامی این آیین‌ها بیان مظلومیت ابا عبدالحسین (ع)، تبیین اهداف قیام این امام همام و زنده نگه داشتن ارزش های اسلام ناب محمدی است.مردم خراسان جنوبی نیز در ماه محرم و ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالحسین (ع) و یارانش، مانند دیگر هموطنان ایرانی در این روزها با برگزاری مراسم هایی خاص به سوگ شهدای دشت کربلا نشسته‌اند.

اطعام عزاداران

اطعام دسته‌های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی است که از اول محرم تا روزهای بعد از عاشورا بطور چشمگیری در بیرجند مشاهده می‌شود.

اطعام و ادای نذورات در روزهای آخر دهه نخست محرم بویژه در روز نهم و دهم از جمله جلوه‌های بارز عزاداری مردم بیرجند است، به گونه‌ای که کمتر محله‌ای است که در این روز سفره امام حسین (ع) در آن پهن نباشد.

بسیاری از شهروندان از سفره حضرت امام حسین (ع) نه برای رفع گرسنگی بلکه به قصد تبرک طعام می‌گیرند و آن را به عنوان قربت به کودکان خود نیز می‌دهند. عزاداران حسینی در بیرجند همچنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین (ع) با روشن کردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار می‌کنند.

هیات‌های عزاداری در این مراسم به نشانه جستجوی اطفال آواره و گمشده سالار شهیدان با عبور از کوچه‌ها و ریختن خاک بر سر و روی خود، گویی به دنبال گمشده‌ای می‌چرخند.

مداحان اهل بیت (ع) نیز در این شب با یادآوری مصایب بازماندگان واقعه کربلا و توصیف رنج و آوارگی فرزندان امام حسین (ع) یاد و خاطره اسیران روز عاشورا و اطفال حضرت ابا عبدالله حسین (ع) را زنده می‌کنند.

بیرجندی‌های ساکن سایر مناطق نیز سعی می‌کنند تا در دهه نخست محرم و یا دست کم در روزهای پایانی این دهه خود را به شهر و روستای محل تولد خود رسانده و همراه با سایر خویشاوندان در مراسم عزاداری سالار شهیدان شرکت کنند. بیشتر مردم این دیار برای استفاده بهتر معنوی از این ماه، با اهل خانواده تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شرکت می‌کنند.

بیل‌زنی، میراث معنوی مردم خوسف در ظهر عاشورا

بیل‌زنی، میراث معنوی مردم خوسف است که در ظهر عاشورا بر پا می‌شود، تنها مراسم ماه محرم در استان خراسان جنوبی است که در هیچ یک از شهرستان‌های دیگر به چشم نمی‌خورد.

مراسم بیل‌زنی در این شهر سابقه طولانی داشته و به اعتقاد مردم این مراسم در سال 1327 شمسی ممنوع شد و برگزار نشد ولی پس از مدتی دوباره به مرحله اجرا درآمد. برای برپایی این مراسم در هر یک از دو هیأت خوسف دو دسته پانزده نفری که مجموعاً چهار دسته هستند تشکیل می‌شود.

هر یک از نفرات بیل به دست، دایره‌وار و به هم چسبیده بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌گیرند و در هنگام حرکت هر یک از نفرات به هوا پریده و تیغه بیلش را به بیل‌های دیگر می‌زند و همه با هم یک صدا می‌گویند: "حیدر علی".

این مراسم فقط در خوسف اجرا می‌شود و اهالی این شهر معتقدند اگر بیل نزنند آن سال برای آنها سال خوبی نخواهد بود و به محصولاتشان آسیب خواهد رسید.

مراسم بیل‌زنی نوعی شبیه‌سازی از طایفه بنی‌اسد در صحرای کربلاست. طایفه بنی اسد پس از واقعه عاشورا با بیل و یا ابزار دیگری که در دست داشتند آن عزیزان را به خاک سپردند. مراسم بیل زنی به شماره 508 در تاریخ 20 شهریور 91 در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

از دیگر مراسمی که معمولا در ایام عزاداری امام حسین (ع) در استان خراسان جنوبی انجام می‌شود، برگزاری مراسمی تحت عنوان «حسن حسین» است. در این مراسم که اکنون فقط در برخی از مناطق شهری و در برخی از روستاهای استان انجام می شود، عزاداران حسینی از پیر و جوان حلقه ای بزرگ تشکیل می دهند و دور علم ابوالفضل العباس (ع) می‌چرخند و اشعاری را قرائت می‌کنند.

در روستای "بصیران" از توابع شهر خوسف این مراسم مرتب هر شب و همه ساله و با استقبال گرم مردم این منطقه و روستاهای اطراف آن برگزار می‌شود و حال و هوای دیگری به مراسم عزاداری می‌دهد.

در این مراسم وقتی عزاداران دور علم می‌چرخند، دست چپ را بر روی دوش فردی که پهلویش قرار دارد گذاشته و با دست راست در حین چرخیدن دو بار به سینه و دو بار به پای خود می زنند و یک نفر که معمولا بزرگ روستاست، اشعاری به این ترتیب می خواند: حسن حسین یا ا ... ، یزید لعنت ا... ، حسین چه شد، شهید است ،کشنده اش، یزید است، تشنه حسین به کربلا، شیعه، تو آب می خوری؟ حسن حسین یا الله ، یزید لعنت الله.

نگاهی به رسوم عاشورایی خراسان‌جنوبی‌ها

تعزیه و داستانی از عاشورا

علاوه بر نوحه خوانی، سینه زنی و برپایی مراسم عزاداری روز عاشورا در بخش خوسف بیرجند، تعزیه و شبیه خوانی متعددی نیز در اغلب روستاهای این بخش در این روز برپا می‌شود.

در این مراسم، شبیه گردانان با آموخته‌هایی که نسل به نسل از پیشینیان خود کسب کرده اند، همراه با ذوق و ابتکارات خاص خود صحنه هایی از نبرد حماسه سازان و تشنه لبان فرات عشق را به نمایش گذاشته و با اعلام دلبستگی به مکتب انسان ساز اسلام و خاندان اهل بیت عصمت و طهارت از دلیری و وفاداری یاران حضرت امام حسین(ع) تجلیل می‌کنند.