پیام خراسان- گذر گلستان یا همان راسته بازارچه کتاب
گلستان یک گذر کوچک در مشهد است که سال‌هاست درگیر اتفاقات مهمی بوده و
مدتی است که به عنوان گذر فرهنگ و هنر مشهد انتخاب شده است. این گذر در
سالیان ابتدای فعالیتش تحت عنوان بازار خاتون برای عرضه تولیدات زنان
سرپرست خانوار فعالیت می‌کرد اما پس از مدتی تصمیم گرفته شد تا به مرکز
عرضه کتاب تبدیل شود و در قلب شهر بازار کتابی با شکل و شمایلی خاص فعالیت
داشته باشد. البته که این تصمیم هم با شکست روبه‌رو شد و بازار کتاب رونق
نگرفت.
بر این اساس شهرداری مشهد پس از آن تا
کنون چندین مرتبه تصمیم گرفت تا این گذر را به موسسات دیگر برای
بهره‌برداری واگذار نماید تا شاید بتواند رونقی در آن ایجاد کند که قرارداد
با موسسه شهر کتاب و موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی 2 نمونه از آن است که البته هر 2 مورد به نتیجه نرسیده و به صورت
غیر شفاف منتفی شده است.
در این روزها تنها یک واحد فعال در این
گذر حضور داشت که بنا به دلایل مختلفی رو به تعطیلی است؛ کسی که کار فرهنگی
کرده باشد، می‌داند جمع کردن مخاطب به خصوص در حوزه کتاب تا چه اندازه
دشوار است اما این فروشگاه یکی از معدود کتابفروشی‌های شهر است که مخاطب
خود را جمع کرده و چنان در مشهد آوازه دارد که وقتی با دوستی در شهر دیگری
روبه‌رو شدم، از کافه کتاب آفتاب و از لذتی که حضور در این فضا به او
بخشیده، صحبت کرد. البته پشت کتابفروشی موفقی که توانسته با ایجاد فضایی
خوب جوانان و نوجوانان را جذب کند، تلاش‌های بی‌وقفه یک گروه حضور دارد.
پس از شنیدن تمام گفت‌وگوهای پینگ‌پنگی و
نقطه نظرات فعالان فرهنگی، مسئولان و اشخاص مختلفی که درباره کافه کتاب
آفتاب و تعطیلی آن صحبت کرده بودند و پیش از این منتشر شده، این سوال پیش
آمد که در نهایت قرار است گذر گلستان پس از تعطیلی و کوچ این مجموعه به
مکانی دیگر به چه فضایی تبدیل شود؟ بر این اساس به سراغ چند تن از مسئولان
فرهنگی فعلی و قدیمی شهر رفتیم.
مناقصه مجدد پس از لغو 2 قرارداد غیرشفاف
یوسف اسماعیل‌زاده، معاون فرهنگی و هنری
سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد، در خصوص برنامههای شهرداری برای
آینده گذر گلستان به ما گفت: این گذر حدود سه ماه است که به سازمان فرهنگی و
اجتماعی شهرداری مشهد بازگشته و در حال برنامه‌ریزی هستیم که به صورت
خانواده محور مورد استفاده قرار بگیرد. بر این اساس آن را به مناقصه خواهیم
گذاشت.
وی با اشاره به قراردادهای پیشین برای
رونق این گذر که به سرانجام نرسید، بیان کرد: قرارداد شهرداری مشهد با شهر
کتاب با مصوبه شورای شهر لغو شده چراکه شهرداری و شهر کتاب در بندهای
قرارداد به تفاهم نرسیدند. پیش از این نیز به دلیل اینکه موسسه کمک به
توسعه فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تعهدات خود عمل نکرده
بود، قرارداد با آن‌ها نیز لغو شد.
این کتابفروشی‌ها می‌آیند و می‌روند؛ مهم نیست!
اسماعیل‌زاده در خصوص تعطیلی کافه کتاب
آفتاب نیز تصریح کرد: رفتن این کتابفروشی از گذر گلستان ایجاد مشکل
نمی‌کند. ما برای برند کار نمی‌کنیم. در سطح شهر کتابفروشی‌های دیگری مانند
کتابفروشی زیرگذر پارک ملت نیز وجود دارد که مخاطبان خاص دارند. این
کتابفروشی‌ها می‌آیند و می‌روند و مشکلی ایجاد نشده است.
جلیل سروری، سرپرست معاونت فرهنگی و
رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در گفت‌وگو با ما در خصوص این
گذر بیان کرد: رویکرد اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان این است که گذر
گلستان تبدیل به گذر فرهنگ و هنر شود که در گذشته قرار بود به اجرا
دربیاید. در دوره‌ای در سراسر کشور در شهرهای مختلفی که دارای ظرفیت بود،
برنامه‌ریزی‌هایی برای ایجاد گذر فرهنگ و هنر صورت گرفت؛ همان‌گونه که چنین
گذری در نیشابور با کمک بخش خصوصی ایجاد شده و به زودی افتتاح خواهد شد.
وی افزود: در مشهد این گذر برای اختصاص به
هنرمندان، عرضه محصولات فرهنگی آن‌ها و برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری
انتخاب شد که با طرحی برگرفته از بازارهای قدیمی بازسازی شود اما دلیل
ناتمام ماندن کار را نمی‌دانم. با توجه به موقعیت مکانی گذر گلستان، این
محل برای ایجاد فضای اختصاصی ارائه محصولات و برگزرای رویدادهای فرهنگی و
هنری مناسب است.
همین که گذر برای کاری غیر فرهنگی استفاده نشود، خوب است
سروری با تاکید بر اینکه ایجاد گذر فرهنگ و
هنر اولویت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است، گفت: در حال حاضر اگر این
هدف محقق نمی‌شود، باید دید شهرداری که گذر گلستان را در اختیار دارد، بر
چه اساس و با چه رویکردی از آن استفاده خواهد کرد اما همین که این مسیر
برای برنامههای فرهنگی و هنری در نظر گرفته شده و به کار دیگری اختصاص
داده نمی‌شود، خوب است.
سرپرست معاونت فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل
فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی ادامه داد: امید داریم که مکان‌های
بیشتری در سطح استان برای ارائه خدمات فرهنگی و هنری به مردم و به نمایش
درآمدن توانمندی و ظرفیت اصحاب فرهنگ و هنر ایجاد شود. هر چه تعداد این
فضاها بیشتر شود، اتفاقات خوشایند بیشتری در این حوزه رخ می‌دهد.
وی در خصوص ضرورت ایجاد این فضا در استان
خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه در استان هنرمندان بسیاری حضور دارند و
مکان‌های کمی برای نمایش هنر این افراد وجود دارد، باید تلاش کرد فضای
بیشتری ایجاد کنیم. این فضاها مکانی برای همکاری، هم‌افزایی و دوستی بیشتر
میان اصحاب فرهنگ و هنر نیز خواهد شد.
باید از گذر در راستای منافع جامعه استفاده کرد
در ادامه تصور کردیم که شنیدن نظر یک
کارشناس فرهنگی و کسی که خودش سال‌ها در عرصه مدیریت فرهنگی استان فعالیت
کرده و از روند فعالیت گذر گلستان از ابتدا تا کنون اطلاع دارد، درباره آن
راهگشاست. بر این اساس به سراغ محمدکاظم دبیری، معاون سابق مدیر کل فرهنگ و
ارشاد اسلامی خراسان رضوی، رفتیم.
او در این خصوص اظهار کرد: زمانی که معاون
مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بودم، در خصوص زیرگذر پارک ملت و گذر گلستان
با شهردار وقت مشهد، محمد پژمان، مکاتبه کردم. نهایتا زیرگذر پارک ملت به
دلیل نزدیکی به دانشگاه و گذر گلستان به دلیل اینکه در قدیم نیز بازار کتاب
بوده است، برای تاسیس کتابفروشی و بازار کتاب انتخاب شد.
دبیری افزود: زیرگذر پارک ملت به
کتابفروشی تغییر کاربری داد و گذر گلستان نیز پس از بهسازی به شرکت تعاونی
ناشران تحویل داده شد اما در این بازار کتابفروشی‌های قوی، پرکتاب و متنوعی
تاسیس نشد و تبلیغات و اطلاع‌رسانی مناسبی نیز صورت نگرفت که آن گذر به
عنوان بازار کتاب معروف شود.
معاون سابق اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی
خراسان رضوی تصریح کرد: آن زمان همگرایی و وحدت لازم بین مسئولان حوزه
کتاب، ناشران و مسئولان شهری به وجود نیامد. از طرفی وجود گسل و عدم وجود
زیرساخت مناسب نیز مشکل‌ساز و در مقطعی تعدادی از واحدها خراب شد. بر این
اساس می‌توان اینگونه نظر داد که گذر گلستان به عنوان بازار کتاب نتیجه
مطلوبی نداشته و غرفه‌ها نیز به صورتی است که فضای کافی برای استقرار
کتابفروشی ندارد.
این گذر به عنوان بازار کتاب کارایی ندارد
وی در خصوص تخلیه کافه کتاب آفتاب، با
بیان اینکه فعالیت آن یک فعالیت انفرادی است نه جمعی عنوان کرد: این
کتابفروشی اگر به نقطه دیگری هم نقل مکان کند، همان خدمات را ارائه می‌دهد و
همان مخاطب را دارد. البته که موافق جابه‌جایی این کتابفروشی نیستم ولی
ماندن آن هم قابل دفاع نیست زیرا این گذر به عنوان بازار کتاب کارایی
ندارد.
دبیری خاطرنشان کرد: پیش از بازار کتاب
این مکان بازارچه خاتون بود و تغییر کاربری آن به بازار کتاب اعتراضاتی
ایجاد کرد. باید توجه داشت چیزی که مهم است، استفاده درست از ملک عمومی
جهت منافع مردم و جامعه است. کاربرد این فضا فرهنگی است و باید در همین
حوزه بماند.
وی با اشاره به اینکه از سوی حسین باغگلی،
معاون فرهنگی شهردار مشهد، گفته شده قرار است گذر گلستان تبدیل به گذر
بازی و قصه شود، بیان کرد: کار برای کودک بدون کتاب و کتابفروشی ناقص
می‌ماند. به نظر می‌رسد بد نباشد کافه کتاب آفتاب باقی بماند و بقیه
غرفه‌ها به سایر طرح‌ها و تصمیمات فرهنگی اختصاص پیدا کند. این گذر در شهر
مشهد بسیار مهم است و تمام مسئولان نیز به این مساله باور دارند.
این فعال فرهنگی با تاکید بر اینکه فضای
فرهنگی بدون کتاب و کتابفروشی خلاء محسوسی دارد، بیان کرد: باید توجه داشت
که این کتابفروشی مخاطب خاص خود را دارد و شناخته شده است. سرانه کتاب و
کتابفروشی در مشهد نسبت به جمعیت کم است و به لحاظ جانمایی و جغرافیا نیز
ضعیف و در همه شهر به صورت یکسان پخش نشده است. مشهد سالانه میزبان تعداد
زیادی زائر است و کم شدن یک کتابفروشی هم برای شهر خوب نیست. هر چند این
کتابفروشی در جای دیگری فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.
طرحی که در حال شکل‌گیری است به نفع شهر است
دبیری تصریح کرد: در حال حاضر نیز قرار
است این گذر تبدیل به گذر کتاب و خانواده شود؛ بنابراین موضوع کتاب در آن
کمرنگ نشده است. طرحی که در حال شکل‌گیری است، به نفع شهر خواهد بود. مهم
این است مردم نفع ببرند؛ بقیه مسائل حاشیه است. مسئولان و مردم باید برای
هدف مشترک بهبود اوضاع فرهنگ و هنر در شهر تلاش کنند. چیزی که در نهایت همه
مردم شهر سر آن اتفاق نظر دارند، این است که مشهد به عنوان یکی از شهرهای
مهم کشور باید فضای فرهنگی مطلوبی داشته باشد و بتواند نیازهای فرهنگی مردم
را رفع کند. هدف همه ما باید گسترش کتاب و کتابخوانی و اعتلاء فرهنگ مردم
باشد.
با تمام این اوصاف و هرچه گفته شد و با
توجه به سابقه‌ای که بر جای مانده، اینکه مناقصه جدید شهرداری مشهد برای
ایجاد گذر بازی و قصه نیز به نتیجه برسد، کاملا قطعی به نظر نمی‌رسد. تنها
امیدواریم که با رفتن کافه کتاب آفتاب از این گذر شاهد تجمع معتادان و
کارتن‌خواب‌ها در آن نباشیم و فضای مکانی که قرار بوده جایی برای فعالیت
فرهنگی باشد، ضدفرهنگی نشود.
البته که در آینده نیز به صورت جدی پیگیر
وضعیت این گذر خواهیم بود و در صورت نواقص و مشکلات احتمالی در فعالیت‌های
آن، به کسب اطلاع و مطالبه از مسئولان امر خواهیم پرداخت.