بزرگنمايي:

پیام خراسان- خراسان جنوبی به خاطر مجاورت 2 کویر بزرگ لوت و مرکزی در معرض طوفان‌های گرد و غبار قرار دارد و خشکسالی متوالی نیز مزید بر علت شده است.

در دهه گذشته پدیده ریزگردها تقریبا همه استان‌های کشور را تحت تاثیر قرار داده و آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی را باعث شده، استان خراسان جنوبی هم تحت تاثیر بادهای 120 روزه سیستان قرار دارد که البته به تعبیر کارشناسان دیگر 120 روز نیست و بیشتر است.

برخی کارشناسان مهمترین راهکارهای مقابله با گرد و غبار و ریزگردها را مالچ‌پاشی، ایجاد کمربندهای سبز، تثبیت خاک و تراکم و رسوب گرد و غبار دانسته‌اند که همه این اقدامات اعتبارات کلان را می‌طلبد و از عهده اعتبارات محدود استانی دستگاه‌های متولی خارج است.

هرچند عده‌ای از کارشناسان زیست‌محیطی ریشه گرد و غبار را در کم‌آبی و بی‌آبی می‌دانند و با وضعیت موجود بارندگی استان، کانون‌های داخلی تولید ریزگرد رو به وخامت است اما براساس گزارش‌ها، 70 درصد ریزگردهای کشور دارای منشاء خارجی بوده که از کشورهای اطراف به‌ویژه عراق، سوریه و عربستان وارد می‌شود.

ریزگردها مساله‌ای نیست که امروز، دیروز، یک یا 2 سال پیش شروع شده باشد بلکه به سبب شرایط اقلیمی کشور و قرار گرفتن در کمربند خشک زمین و بسیاری از پدیده‌های جوی و شرایط تغییرات آب‌ و هوایی، برخی بحران‌های محیط زیستی همچون خیزش گرد و غبار غیرقابل پیش‌بینی نبوده است.

به گفته‌ مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی سابقه وقوع بیش از 20 نوع بلای طبیعی و غیرطبیعی در این استان وجود دارد و خشکسالی، توفان، گرد و غبار از جمله آنهاست.

محمدعلی آخوندی اظهار داشت: از این تعداد زلزله، خشکسالی، سیل، توفان و سرمازدگی از جمله بلایایی است که خراسان جنوبی بیشترین مواجهه با آنها را دارد.

بیابان‌زایی ناشی از فعالیت انسانی

با این وجود رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی فعالیت‌های انسانی را متهم ردیف اول بیابان‌زایی در استان دانست که در کنار شرایط سخت محیطی همچون خشکسالی و کاهش بارندگی ناشی از تغییر اقلیم، پدیده بیابان‌زایی را شدت داده است.

از نظر محمد یوسفی این فعالیت‌ها شامل بهره‌برداری غیراصولی از آب‌های سطحی و زیرزمینی، معادن، چرای مفرط مراتع، توسعه بی‌رویه کشاورزی و توجه نکردن به دانش نوین بوده که همگی دامن بیابانی استان را گسترده‌تر کرده است.

به عقیده او، اکنون که این وضع بر استان حادث شده باید برنامه‌های توسعه‌ای بازنگری شود تا کانون توجه به سمت منابع طبیعی به عنوان بستر حیات و تولید سوق پیدا کند.

البته این کارشناس معتقد است که توجه ویژه به مباحث بیابان‌زدایی، احیا و اصلاح مراتع و آبخیزداری برای کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و تثبیت شن‌های روان بی‌تاثیر نیست چرا که بر اثر آن وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی با کنترل روان آب‌های سطحی بهبود خواهد یافت.

وی در عین حال بر مراقبت هرچه بیشتر منابع جنگلی اعم از طبیعی و دست کاشت تاکید کرد و گفت: راهکار آن نیز جلوگیری از تخریب و مقابله با آفات و بیماری‌های این مناطق است.

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کانون‌های بحرانی فرسایش بادی را شناسایی کرده و بعد از آن اقدام به برآورد میزان خسارت به منابع زیستی و اقتصادی و اولویت‌بندی این مناطق شده است.

از نظر رئیس اداره امور بیایان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، تغییر الگوی کشت، ایجاد اشتغال مولد برای بهبود ساکنان نقاط بیابانی و پرهیز از تخریب غیرمجاز عرصه‌های طبیعی برای اینکه جاده‌ای احداث یا مسیرهای انتقال گاز، آب و فیبر نوری منتقل شود در کاهش بیابان‌زایی موثر است.

وی با تاکید بر اینکه با اقدامات مرحله به مرحله می‌توان بر این پدیده نوظهور چیره شد افزود: برای رسیدن به این هدف مهم، تعاملات فرابخشی همچنین هماهنگی تمامی دستگاه‌ها و تفکیک وظایف هر بخش الزامی است.

یوسفی معتقد است اقدامات مکانیکی مانند عملیات شن‌ریزی، ریختن سنگریزه و احداث بادشکن‌های غیر زنده در مناطق بحرانی نیز ضرورت دارد و از مزایای این عملیات کنترل ذرات ریز میکرونی است که تحت تاثیر باد غالب نبوده و کمترین حرکت و جابه‌جایی را دارند.

وی انجام عملیات بیولوژیکی و کاشت درختچه‌ها را راهکار دیگری برای مقابله با ریزگردها دانست چرا که ریزگردها غالبا از رس و سیلت تشکیل شده و بستر کاشت مناسبی برای گونه‌های گیاهی است.

رئیس اداره امور بیایان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی مراقبت‌های پس از کاشت و استقرار درختچه‌ها در منطقه بحرانی را با اهمیت توصیف کرد و گفت: این اقدام سبب مهار ریزگردهای بیشتری شده و بدین طریق پوشش‌های موجود در عرصه مانند "تله" مانع از بلندشدن ذرات ریز از سطح زمین خواهد شد.

آنچه وی به عنوان آخرین حربه برای کنترل و تثبیت بیشتر مناطق برداشت یاد کرد این بود که نهال آن هم از گونه‌های درختی که دامنه بردباری بالا دارند، کاشته شود تا از این طریق با افزایش پوشش گیاهی تثبیت ریزگردها هم به انجام برسد.

یوسفی ضمن ابراز امیدواری از اینکه با مدیریت جامع و نظارت به‌موقع و مستمر، اکوسیستم پایدار جایگزین شرایط موجود در استان شود گفت: برای این منظور نیازمند جلب توجه سازمان‌های بین‌المللی و همکاری کشورهای تحت تأثیر پدیده گرد و غبار هستیم زیرا توجه به تبعات زیست‌محیطی آن می‌تواند در شمار راهکارهای اساسی و درازمدت محسوب شود.

سهم خراسان جنوبی از اعتبارات ملی چقدر است؟

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در پاسخ به این پرسش از تصویب 32 میلیارد تومان اعتبار ملی برای بیابان‌زدایی در این استان گفت که 19 میلیارد و 280 میلیون تومان آن تخصیص پیدا کرده است.

علیرضا نصرآبادی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: اگرچه امسال هم 136 میلیارد تومان اعتبار مصوب از منابع ملی برای طرح‌های بیابان‌زدایی در استان داریم اما تاکنون هیچ رقمی تخصیص پیدا نکرده است.

وی افزود: سطحی برابر 4.8 میلیون هکتار در تمامی شهرستان‌های استان تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد که از این میزان 2.1 میلیون هکتار با توجه به خسارت فرسایش بادی به مناطق مسکونی، کشاورزی، صنعتی و زیرساخت‌های حیاتی به عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به فعال‌ترین کانون‌های بحرانی استان گفت: این کانون‌ها شامل ریگ بشرویه، حلوان طبس، سهل‌آباد نهبندان، سه قلعه سرایان و شاهرخت زیرکوه است که در تولید گرد و غبار سهم بیشتری دارند.

وی افزود: البته سایر کانون‌های بحرانی فرسایش بادی نیز به‌صورت موقت و در فصول خاص در این خصوص نقش دارند مثل دشت مرک شهرستان بیرجند که شاید جزو کانون‌های بحرانی نباشند.

نصرآبادی عنوان کرد: با توجه به سطح بسیار زیاد کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان و شرایط سخت محیطی در 20 سال اخیر فعالیت‌های بیابان‌زدایی انجام شده که نقش موثری در کاهش گرد و غبار و طوفان‌های شن و ماسه داشته است.

800 هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت

به گفته وی با توجه به وجود بیش از 800 هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت تاغ در مناطق بحرانی فرسایش بادی در خراسان جنوبی مشکل ریزگرد مانند سایر استان‌ها ملموس نیست که جای خرسندی دارد اما تلاش می‌شود با فعالیت‌های اصولی و کارشناسی گام‌های موثری در کاهش آثار ناشی از حرکت شن‌های روان و طوفان‌های گرد و غبار برداشته شود.

عمده فعالیت‌های بیابان‌زدایی و مقابله با کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و ریزگرد در قالب پروژه‌های بیولوژیک و بیومکانیک در حال انجام است که در این خصوص می‌توان به اجرای بیش از هفت هزار هکتار نهالکاری با گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری خاک اشاره کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: همچنین بیش از هشت هزار هکتار مراقبت و آبیاری عرصه‌های نهالکاری شده در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در سال‌های 1398 تا 1400 انجام شده است.

وی افزود: سال 1401 نیز پروژه‌های مورد نظر به سازمان منابع طبیعی کشور پیشنهاد شده که امید است با تصویب این پروژه‌ها اقدامات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان مانند سال‌های گذشته، از پیشرفت مناسبی برخوردار باشد.

برای کنترل بیابان‌زایی و کاهش گرد و غبار تخصیص اعتبارات متناسب با سطح بسیار زیاد عرصه‌های تاثیرپذیر لازم است که به گفته نصرآبادی در چند سال اخیر از محل اعتبارات استانی سهم بیابان‌زدایی، درصد ناچیزی بوده است.

وی گفت: از محل منابع ملی نیز به‌رغم اعتبار مناسبی که در سال‌های 1398 تا 1400 به استان اختصاص پیدا کرد، تخصیص خوبی نداشته‌ایم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه امسال هم سهم استان از این اعتبارات محدود بوده است افزود: تامین اعتبار عملیات‌های بیابان‌زدایی متناسب با سطح عرصه‌های بیابانی در استان با چالش بزرگی مواجه شده لذا امید است با اولویت دادن به بیابان‌زایی به عنوان یک چالش بسیار مهم فراروی استان با توجه به شرایط بد آب و هوایی حاکم بر منطقه، اعتبارات مناسبی در نظر گرفته شود.

افزایش روزهای ناسالم در خراسان جنوبی

افزایش روزهای با هوای ناسالم در خراسان جنوبی رویداد دیگری است که نشان از جولان ریزگردها در آسمان این استان دارد.

بنابر اعلام اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی از ابتدای سال جاری تا پایان مهر، 80 روز با کیفیت نامطلوب هوا در شهرهایی که ایستگاه پایش وجود دارد، ثبت شده است.

در حال حاضر پنج ایستگاه پایش هوا در استان خراسان جنوبی فعال است که 2 ایستگاه در بیرجند و در شهرستان‌های نهبندان، سرایان و زیرکوه هر کدام یک ایستگاه پایش هوا وجود دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: تعداد روزهای با کیفیت نامطلوب هوا در سال جاری نسبت به مدت مشابه پارسال 61 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

اسدالله حاتمی  در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بیش از یک سوم مساحت استان خراسان جنوبی جزو کانون‌های داخلی گرد و غبار است و اگرچه کانون‌های گرد و غبار در سطح استان پراکنده‌اند ولی شدیدترین کانون‌ها در سطح مناطقی از شهرستان‌های زیرکوه، درمیان، سربیشه، نهبندان، قاینات، طبس، بشرویه، فردوس و سرایان شناسایی شده است.

وی با اشاره به اینکه پدیده گرد و غبار و ماسه‌های روان به عنوان یکی از چالش‌ها و بحران‌های زیست محیطی است گفت: بروز پدیده گرد و غبار باعث تاثیرات نامطلوب زیست محیطی شده که مدفون کردن روستاها و آبادی‏‌ها در زیر ماسه و خاک، از بین بردن زمین‏‌ها، مسدود شدن قنات‏‌ها، آلوده شدن آب‌های سطحی، گسترش بیابان‏‌ها و نواحی خشک، بخشی از اثرات نامطلوب آن است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی افزود: 23 استانی که در کشور تحت تاثیر گرد و غبار قرار دارند در جنوب، جنوب شرق، مرکز و بخش‌هایی از غرب واقع شده‌اند که از این تعداد 9 استان کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، خوزستان، هرمزگان، یزد، سمنان، اصفهان و خراسان رضوی 80 درصد این سطح را پوشش می‌دهد و شدیدترین‌ها هم از نظر کمیت و هم کیفیت هستند.

وی همچنین گفت: طرح اقدامات پیشگیرانه و مقابله با بروز پدیده گرد و غبار از سال گذشته در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با اعتبار 567 میلیون تومان اجرایی شده است.

خراسان جنوبی یک جبهه ورودی گرد و غبار در کشور

معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که دوازدهم آبان امسال به خراسان جنوبی آمد، از این استان به عنوان یک جبهه ورودی گرد و غبار در کشور نام برد و گفت: اعتبار مناسبی برای استان در نظر گرفته شده که باید اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کارها را انجام دهد و حفاظت محیط زیست هم نظارت لازم و مطلوب را داشته باشد.

علی سلاجقه افزود: در خراسان جنوبی به دلیل مشکلاتی که در کشور همسایه وجود دارد، نمی‌توانیم خیلی وارد تعاملات سیاسی و اجرایی برای مدیریت گرد و غبار شویم وگرنه مانند سایر استان‌ها می‌توانیم تبادلات کارشناسی و اتخاذ روش‌های علمی را به‌صورت بین‌المللی داشته باشیم.

وی اظهار داشت: استان خراسان جنوبی از نظر اقلیمی در شرایط خشک و نیمه‌خشک قرار دارد که همین موضوع باعث شده مخاطرات طبیعی متعدد را تجربه کند؛ بارش‌های رگباری و سیل‌آسا، گرمای هوا، افزایش پدیده گرد و غبار از مهمترین مشکلات و مخاطرات طبیعی است که این منطقه با آن دست و پنجه نرم می‌کند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه در ستاد ملی مقابله با گرد و غبار، برنامه‌های جامع به‌صورت ملی و بین‌المللی دیده شده است گفت: در بعد ملی متولی اصلی سازمان منابع طبیعی است که علاوه بر وظایف ذاتی، سالی باید 300 هزار هکتار کارهای بیابان‌زدایی انجام دهد.

وی بیان کرد: برای این منظور برنامه 10 ساله در کشور تدوین و تصویب شده اما نیازمند اعتبار است.