بزرگنمايي:

پیام خراسان- در سال های اخیر روند شهرنشینی با شتابی بی سابقه در حال افزایش است به گونه ای که براساس برخی آمارها اینک بیش از 74 درصد جمعیت کشور در شهرها سکونت دارند.

اما این روند شتابان شهرنشینی فارغ از هر محاسنی، رشد فزآینده سکونت‌گاه‌های غیر رسمی و یا مسکن نابه‌هنجار را در گوشه و کنار هر شهری به همراه داشته است که رفع آن تبدیل به دغدغه ای برای سیاست‌گذاران شده است.

متاسفانه همچنان نیز خِیل عظیمی از روستاییان برای یافتن شغل و یا تعداد زیادی از طبقات ضعیف جامعه در اثر گرانی مسکن به جمع حاشیه نشینان شهری می پیوندند که شمار آنها تنها در مرکز خراسان شمالی به 75 هزار نفر در 26 منطقه کم برخوردار می رسد.

جدای از اینکه ساکنان این مناطق از کمترین امکانات رفاهی برخوردارند و محیط زندگی آن ها از کیفیت بهداشتی و درمانی مناسب برخوردار نیست اغلب آنها در معرض انواعی از آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر قرار دارند و بیکاری، اعتیاد و نابسامانی های خانوادگی در زندگی آنها جاخوش کرده است.

برای رفع مشکلات حاشیه نشینی که همچون طفلی ناخواسته خود را به دامان بی مهر شهر تحمیل کرده است تاکنون طرح های گوناگون از سوی سیاست‌گذاران وقت مطرح و وارد فاز اجرایی شده است اما آن طور که باید و شاید نتایج مطلوبی کسب نشده است تا جایی که با پر رنگ شدن دوباره حاشیه نشینی در متن زندگی شهری، سال گذشته طرحی تحت عنوان" توانمندسازی و تحول اجتماع محور مناطق کم برخوردار" در راستای فرمان موکد رهبر معظم انقلاب و به منظور تحقق عدالت اجتماعی و رفع مشکلات محلات کم برخوردار و توسعه همزمان محلات کشور مطرح شد.

این طرح از برنامه های جامعی است که برخلاف دیگر طرح های اجرا شده در این زمینه بر ظرفیت محلی برای ایجاد تحول در مناطق کم برخوردار تاکید دارد و دستگاه های متولی اجرای آن کمیته امداد امام خمینی(ره)، سازمان بهزیستی، هلال احمر و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) هستند.

در این میان محله کم برخوردار "صادقیه" شهرستان بجنورد نیز به عنوان پایلوت اجرای این طرح از بین 36 محله کم برخوردار خراسان شمالی انتخاب و اینک وارد فاز اجرا شده است تا با نگاهی مبتنی بر کرامت انسانی و مشارکت اهالی این مناطق توانایی های آنان را در بهسازی محل سکونتشان بارور سازد و مسیر را برای برخورداری آنها از محل زندگی مناسب و بدون آسیب های اجتماعی هموار کند.

پیش از پرداختن به چگونگی اجرای این طرح در بجنورد، بد نیست از چگونگی رشد حاشیه نشینی در این شهر 229 هزار نفری آگاهی پیدا کنیم.

مهاجرت های گروهی و حاشیه نشینی

یکی از پژوهشگران حوزه جامعه شناسی جمعیت در خراسان شمالی می گوید: جمعیت حاشیه نشین در مناطق کم برخوردار بجنورد اغلب خانواده هایی هستند که با مهاجرت طایفه ای و گروهی از روستاها در این مناطق ساکن شده اند.

احسان غفاری می افزاید: از سوی دیگر نداشتن بضاعت مالی این افراد موجب گسترش روزافزون سکونت گاه‌های غیررسمی شده است.

وی با اشاره به نظارت شهرداری ها بر این ساخت و سازهای غیرمجاز، می گوید: قوانین شــهرداری ها باید به گونه ای باشد که بر حاشیه شهرها نیز کنترل داشته باشد تا شاهد رشد این گونه طفل ناخواسته حاشیه نشینی نباشیم.

این کارشناس جامعه شناسی جمعیت پویا نبودن روستاها را از دیگر دلایل گسترش حاشیه نشینی در بجنورد می داند و تصریح می کند: اغلب روستاییان خراسان شمالی مشاغلی فصلی دارند به گونه ای که برای فرار از بیکاری و تورم به شهرها رو می آورند اما از آنجایی که توان سکونت در متن شهر را ندارند، حاشیه ها را برای سکونت انتخاب می کنند.

غفاری می افزاید: در واقع اغلب مهاجرین به دلیل بیکاری به شکلی گروهی و طایفه ای به شهر هجوم می آورند در حالی که با ایجاد برخی زیرساخت ها در روستاها و فراهم کردن مشاغلی پایدار می توان از این امر جلوگیری کرد و پویایی را به روستاها بازگرداند.

شناسایی 36 محله کم برخوردار

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان شمالی در این خصوص می گوید: در راستای طرح تحول اجتماع محور محلات کم برخوردار (طرح 2020) 36 محله کم برخوردار در استان شناسایی شد.

حسن ناهیدی می افزاید: از این تعداد 26 محله کم برخوردار مربوط به شهرستان بجنورد، 6 محله مربوط به اسفراین و چهار محله کم برخوردار مربوط به شیروان است.

وی با تاکید بر اینکه حل مشکلات محلات کم‌برخوردار نیازمند هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی است، می گوید: با هماهنگی‌های انجام شده با دستگاه‌های دولتی متولی؛ کمیته امداد امام خمینی(ره)، سازمان بهزیستی، هلال احمر و ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) مشکلات محلات شناسایی و دسته‌بندی شده است.

ناهیدی خاطرنشان می کند: ساکنان این محلات کم برخوردار مشکلات متعددی در حوزه اعتیاد، طلاق، اشتغال، بهداشت دارند که رویکرد رفع این مشکلات با همکاری دستگاه های متولی است.

وی با تاکید بر بهره گیری از ظرفیت های مردمی در اجرای طرح "توانمند سازی اجتماع محور محله های کم برخوردار" تصریح می کند: همان طور که در این طرح تاکید شده باید نیازهای محلات کم برخوردار از طریق مشارکت های مردمی رفع شود و به هیچ عنوان کار یک سویه دستگاه های اجرایی مدنظر نیست.

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان شمالی یادآور می شود: جدای از محله های شهری، اقداماتی نیز برای حمایت از محله های روستایی انجام شده است.

اجرای گام اول طرح 2020

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌شمالی نیز با اشاره به اجرایی شدن طرح توانمندسازی در محله "صادقیه" بجنورد، می گوید: رفــع مشــکلات و چالش های محلات کم برخوردار در اولویت دولت قرار داد و اینک این طرح نیز در محله کم برخوردار صادقیه بجنورد با محوریــت دفتــر امــور اجتماعــی و فرهنگــی استانداری خراسان شمالی و مشارکت کمیته امداد امام خمینی(ره)، اداره کل بهزیستی، هلال احمر استان و ســتاد اجرایــی فرمــان امــام (ره) در حال اجرا است.

حمیدرضا خاکشور می افزاید: دستگاه‌هایی همچون شهرداری بجنورد نیز برای ایجاد فضای سبز، تامین امکانات ورزشی، فرهنگی و اداره کل راه و شهرسازی استان نیز در ساخت سالن ورزشی و اقدامات کالبدی برای توانمندسازی محله صادقیه مشارکت دارند.

وی یادآور می شود: در این طرح دلایل آسیب های اجتماعی؛ طلاق، اعتیاد، خودکشی، کودکان کار بررسی و راهکارهایی با مشارکت افراد دغدغه مند و شهردار محله برای کاهش خودکشی، گسترش نشاط اجتماعی و کاهش نزاع و خشونت ارایه و اجرا می شود.

خاکشور با اشاره به استقرار دستگاه های متولی اجرای این طرح در این محله کم برخوردار، یادآور می شود: آموزش مهارت های فنی برای جامعه هدف ساکن در این محله، اعطای وام خوداشتغالی با نرخ 7 درصد به ساکنین، اعطای تسهیلات نوسازی مسکن، ثبت نام افراد ساکن در محله صادقیه جهت سامانه احسان و ارایه خدمات بهداشتی و مشاوره رایگان در مرکز بهداشت از مهم ترین اقدامات انجام شده جهت توانمند سازی این محله است.

به گزارش خبرنگار ایرنا، طبق آمار رسمی اداره کل راه و شهرسازی خراسان شمالی؛ 714 هکتار سکونتگاه غیررسمی و 590 هکتار بافت فرسوده شهری وجود دارد که ساکنان آن از توسعه نامتعادل و توزیع نابرابر خدمات و پایین بودن تاب‌ آوری شهرها در مواجهه با بلایا و مخاطراتی از جمله سیل و زلزله رنج می برند.

کارشناسان بر این باورند که نبود همسویی سیاست‌ها و اقدامات دستگاه‌ها موجب شده تا انجام کارها برای اجرای پروژه های مختلف در محلات بازآفرینی شهری در این استان به خوبی پیش نرود و رشد قارچ گونه این پدیده در 36 محله شامل سکونتگاه های غیر رسمی و 45 محله شامل بافت فرسوده پدیدار شود.

بجنورد مرکز خراسان شمالی در بین هشت شهرستان استان شرایط بدتری دارد و تمرکز 30 درصدی جمعیت در این شهر در مناطق حاشیه ای امروزه به معضلی اساسی برای این شهر تبدیل شده است.

فارغ از آسیب های اجتماعی که در زیر پوست بجنورد و در مناطق حاشیه نشین نمایان می شود این شهروندان با بسیاری از شاخص های رفاهی و فرهنگی فاصله زیاد دارند.

کم عرض بودن معابر، سکونت در منازل غیرمقاوم، فقر درآمدی، نبود زیر ساخت های بهداشتی و آموزشی و خدمات اجتماعی تنها بخشی از مشکلات شهروندانی است که در این مناطق زندگی می کنند.

گرچه مسوولان استانی در این باره دغدغه مند هستند و در این مواقع کمبود اعتبارات در نوک هرم این مشکلات قرار می گیرد ولی طرح های مختلفی در قالب بازآفرینی شهری بجنورد در دست اجراست و نبود انسجام در میان مدیران و جزیره ای کار شدن به عنوان مشکل اصلی عنوان می شود.

طرح توانمندسازی و تحول محلات 2020 محله کم برخوردار کشور، طرحی است که سال گذشته توسط چهار نهاد کشور که شامل کمیته امداد حضرت امام (ره)، ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، سازمان بهزیستی و جمعیت هلال احمر می‌شود بعد از بررسی‌های متعددی که داشتند در یک جمع بندی به رهبر معظم انقلاب اعلام کردند و اکنون امید می رود تا با اجرای این طرح بسیاری از مشکلات مناطق حاشیه ای بجنورد برطرف شود.

استان یک میلیون نفری خراسان شمالی در شمال شرق کشور واقع است و 44 درصد از این جمعیت در روستاها ساکن هستند.