بزرگنمايي:

پیام خراسان- در 2 کیلومتری شهر درگز در شمال خراسان رضوی و در مجاورت رودخانه "درونگر" سایت موزه‌ای قرار دارد که به دلیل آب‌بندی که در این ناحیه قرار داشته است به "بندیان" معروف شده است. در اینجا گنجینه‌ای نفیس و ارزشمند از نقوش و گچ بریهای کهن آرام و محکم در جای خود پرقدرت و پابرجاست.

این مجموعه باستانی در سال 1369 هنگام تسطیح زمین‌های کشاورزی کشف شده و از زیر خاک بیرون آمد و از سال 1373 تاکنون در دست حفاری و بررسی است و هم اکنون محوطه تاریخی بندیان به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

این اثر در 24 بهمن 1375 با شماره 1846 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و باستان شناسان معتقدند تداوم کاوش ها در این منطقه می‌تواند شگفتی‌های بیشتری را نمایان سازد.

سایت موزه بندیان درگز سندی مهم و گویا برای هنر و معماری عهد ساسانیان در ایران است و حضور در آن فرصتی برای استشمام بوی تاریخ و هنر اجدادی ما ایرانیان است. این تجربه تاریخی با کسب اطلاعات از هنر ساسانیان و شنیدن داستان های شیرین آداب و رسوم آن زمان می‌تواند حس آرامش به واسطه داشتن پشتوانه غنی فرهنگی و تاریخی را به هر شهروند ایرانی القا کرده و به او هویت و اعتماد به نفس بدهد.

ساسانیان سازنده شهرهای بسیاری بوده‌اند که ویرانه‌های به جای مانده از آنها نمودار شکوه و بزرگی و بلندنظری فراوان در آن دوره است.

هر چند در بسیاری از بناهای ساسانی، مصالح کم ‌ارزش مانند سنگهای شالوده یا آجر به کار رفته است ولی روی این مصالح کم ارزش، گچکاری و گچبری قابل توجه و شایان توجهی انجام شده است که یکی از ویژگیها و مزایای معماری آن دوران است که تا ادوار اسلامی نیز تداوم یافته است.

تاق‌های نیم ‌دایره‌ای با آجر و پایه‌های سنگی و ستونهایی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده‌اند از ویژگی‌های معماری و ساخت و سازهای عصر ساسانی است که ویرانه ‌های ایوان مدائن و 2 کاخ عظیم فیروزآباد و سروستان و بناهای بیشاپور کازرون نمونه هایی از این معماری است. پاره‌ای از بناهای حوزه روم غربی نیز به تقلید از طرح و نقشه ساختمان‌های ایران عهد ساسانی ساخته شده است.

ورقهایی از تاریخ عهد ساسانیان

کشفیات محوطه بندیان درگز در محدوده‌ای به گستره چهار هکتار قرار دارد. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است.

این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته به عنوان محراب کاربرد داشته است و در داخل محراب علاوه بر گچبری های بسیار زیبا، پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه ‌دیوار گچی نقش بسته است.

مضمون کتیبه‌ها حکم انتصاب شخصی به نام "یزداد" است که از طرف یک مقام عالی‌رتبه به نام "ویدشاپور" به دژبانی مرو و دستگرد (درگز) گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار، گچبری‌هایی با تصویر صحنه‌های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالیان، صحنه‌های پیروزی در جنگ، صحنه‌ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا، الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه‌ های معرفی شخصیت های مهم دوران ساسانی و نیز تاج‌گذاری و ضیافت را می‌توان دید.

در کنار محراب، اتاق هدایا و نذور قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله‌های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله‌های گِلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.

در انتهای تالار دری به راهروی ارتباط پیدا می ‌کند و سپس به محوطه آتشکده‌ای با ابعاد چهار در چهار متر وارد می ‌شود که آتشدان زیبایی در آن قرار دارد.

نیایش کنندگان در این تالار جمع شده‌ و مراسم موبدان را در کنار آتشدان تماشا می‌کرده اند. در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی است که در سه طرف آن استودانهای گچی یا همان استخوان‌دانها قرار دارد و هر یک دارای دریچه‌ای بوده‌ که به احتمال زیاد با در چوبی بسته می‌شده‌اند.

بر روی استودانها نقوش اساطیری گاو، مار، عقرب و صحنه‌ های شکار دیده می‌شود. در شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.

سندی تاریخی بر وقایع دوران بهرام گور

در نخستین فصل کاوش در سال 1373، از تالاری به ابعاد هشت در 10 متر مربع خاکبرداری شد که به احتمال زیاد دارای سقف چوبی و مسطح بوده و بر فراز ستونها قرار داشته است و در دور تا دور این تالار گچبریهای زیبا و خیره کننده قرار دارد.

ارزش این گچبریها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی و غلبه وی بر پادشاه هپتالیان، قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده ‌است.

گچبریهای به جا مانده از دوره ساسانی اغلب جنبه تزیینی یا تک چهره دارند، در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می‌ روند. پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با 2 دشمن قدرتمند یعنی رومیان در غرب و قوم مهاجم و غارتگر هپتالیان در شمال شرق مواجه بوده اند.

حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می‌داشتند.

از آنجا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است، تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را می توان در آن مشاهده کرد و بر اساس کتیبه‌های مکشوفه که بر بدنه‌ دیوارهای گچی تالار نقش بسته است، درگز فعلی همان "دستگرد" است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانی های دوره ساسانی بوده است.

از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه می‌توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه‌ها و مرسوله‌ها و برج خاموشی اشاره کرد که با کشف بنای برج خاموشی، نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زرتشتیان به کلی تغییر کرد.

ثبت جهانی، شایسته بندیان

معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه این استان در پهنه وسیع خود هزاران اثر تاریخی، بنا، محوطه و تپه باستانی را جای داده است که هر یک متعلق به دورانی از تاریخ است، افزود: هر کدام از این آثار، پیشینه تاریخی عمیق و ارزشمندی را در خود دارند که سایت موزه بندیان درگز یکی از مهمترین آنهاست.

احسان زهره‌وندی گفت: از میان آثار تاریخی و فرهنگی خراسان رضوی تاکنون 2 اثر شامل قنات قصبه گناباد و دوتارنوازی این استان در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده‌ است اما آثار دیگری نیز وجود دارند که به عنوان اولویت ثبت جهانی مطرح هستند و سایت موزه بندیان درگز یکی از این موارد است.

وی با بیان اینکه تاکنون بیش از 2 هزار اثر تاریخی خراسان رضوی در شمار آثار ملی ثبت شده است، ادامه داد: این سایت موزه به دلیل منحصربه فرد بودن و جایگاه تاریخی آن بسیار مورد توجه گردشگران خارجی است لذا ثبت جهانی آن می‌تواند موجب معرفی هرچه بیشتر و بهتر آن شود.

وی اظهار کرد: سایت موزه بندیان درگز و آثار مکشوفه در آن از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است و به عنوان یکی از آثار ارزشمند و منحصربه فرد کشور محسوب می‌شود.

زهره‌وندی بندیان درگز را نخستین سایت موزه ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران ذکر و بیان کرد: این سایت موزه تنها سایت موزه ثبتی در منطقه خراسان است.

وی افزود: مجموعه آثار بندیان درگز علاوه بر آتشکده شامل کارگاه صنعتی، سازه‌ای وسیع با کاربری احتمالی مذهبی و حکومتی و برج خاموشی است.

شهرستان درگز با نام تاریخی "ابیورد" در 255 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد که از شمال به مرز ایران و ترکمنستان متصل است.

از اماکن دیدنی و گردشگری درگز می توان به آب‌گرم الله اکبر، امامزاده دیباج، روستای دربندی ژور، پله‌های نادری، منطقه گردشگری چهلمیر و پارک ملی تندوره اشاره کرد.