رقابت جهانی برای تصاحب بازار خاویار؛ ژاپنی‌ها استروژن‌های نر را به ماده تبدیل کردند/ معجزه علمی برای تولید خاویار در ژاپن/ وقتی ماهی‌های نر به «ماده ممتاز» تبدیل می‌شوند

پیام خراسان - محققان ژاپنی موفق شدند جنسیت استروژن‌های نر را تغییر دهند تا به ماده‌هایی تبدیل شوند که قادر به تولید تخم (خاویار) هستند.

خاویار، در گذشته، از ماهی‌های استروژن‌های وحشی صیدشده در طبیعت، به‌ویژه در روسیه و ایران، استخراج می‌شد. اما صید بیش از حد، موجب کاهش شدید جمعیت این گونه از ماهی‌ها شده و آن‌ها را در معرض تهدید جدی قرار داده است.
به همین دلیل، در بیشتر کشورها مقرراتی برای محدود کردن این نوع صید وضع شد و کشورهای تولیدکننده خاویار به پرورش استروژن روی آوردند تا بتوانند این تخم‌های کوچک و گران‌بها، که گاهی «طلای سیاه» نامیده می‌شود، را تولید کنند.
چین در این مسیر به بزرگ‌ترین تولیدکننده خاویار پرورشی جهان تبدیل شد، در حالی که روسیه، ایتالیا و فرانسه نیز در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند.
ژاپن امیدوار است با این کشف علمی بتواند عقب‌ماندگی خود را در تولید و صادرات خاویار جبران کند.
در حال حاضر، پرورش‌دهندگان مجبورند همه استروژن‌های جوان را برای چند سال نگه دارند. علاوه بر این، تقریبا سه سال طول می‌کشد تا ماهیان به بلوغ جنسی برسند و مشخص شود نر هستند یا ماده. ماده‌ها معمولا برای تولید خاویار نگه داشته می‌شوند، در حالی که نرها برای تولید گوشت به کار می‌روند و با قیمت پایین‌تری فروخته می‌شوند.

پرورش ماهی استروژن در ایتالیا
دانشمندان ژاپنی در دانشگاه کیندای، آزمایش‌های متعددی انجام دادند و در نهایت با تغییر تغذیه بچه‌استروژن‌ها، افزودن ترکیبی از سویا به نام ایزوفلاوون، که هورمون استروژن (هورمون اصلی ماده‌ها) را شبیه‌سازی می‌کند، موفق شدند نرها را به نوعی «ماده ممتاز» تبدیل کنند. پس از مصرف این «قرص‌های سویا» به مدت حدود شش ماه، همه استروژن‌هایی که قرار بود نر شوند، تبدیل به این «ماده‌های ممتاز» شدند.
خاویار تولیدشده توسط ماده‌ها و «ماده‌های ممتاز» کاملا مشابه است. به نظر می‌رسد این ماهیان ویژگی‌های مشابه استروژن‌های پرورشی معمولی دارند. تولیدکنندگان ژاپنی تاکید دارند که کیفیت خاویار عالی است، زیرا هورمون به‌کاررفته طبیعی است و هیچ ماده شیمیایی باقیمانده‌ای در ماهی‌ها ایجاد نمی‌کند.
ارزش کل صادرات جهانی خاویار (اعم از خاویار سنتی و انواع جایگزین آن) در سال 2024 برابر با 485.6 میلیون یورو بود. این رقم نسبت به سال 2023 حدود 4.8٪ رشد داشته و نسبت به سال 2020 حدود 27.8٪ افزایش نشان می‌دهد.
از این مقدار، 205.3 میلیون یورو (حدود 42.3٪) مربوط به خاویار سنتی (استروژن، عمدتا از دریای خزر و دریای سیاه) بوده است و 280.2 میلیون یورو (حدود 57.7٪) مربوط به خاویارهای جایگزین (تولیدشده از تخم سایر ماهیان) بوده است.
بخش عمده صادرات جهانی خاویار سنتی در سال 2024 در اختیار پنج کشور اصلی قرار داشت. چین با ارزشی حدود 90.2 میلیون یورو و سهمی معادل 43.9 درصد، در جایگاه نخست جهان ایستاد. پس از آن، ایتالیا با 20.1 میلیون یورو (9.8٪)، فرانسه با 18.9 میلیون یورو (9.2٪)، لهستان با 13٫1 میلیون یورو (6.4٪) و آلمان با 12.7 میلیون یورو (6.2٪) رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص دادند.
در مجموع، این پنج کشور با ارزشی نزدیک به 155 میلیون یورو، حدود 75٫5 درصد از کل صادرات جهانی خاویار سنتی را در سال 2024 به خود اختصاص داده‌اند.
در سال 2024، بازار جهانی خاویارهای جایگزین (غیر استروژنی) نیز عمدتا در اختیار پنج کشور اصلی قرار داشت. ژاپن با ارزشی حدود 59.1 میلیون یورو و سهمی برابر با 21.1 درصد، در صدر صادرکنندگان این نوع خاویار قرار گرفت. پس از آن، چین با 43.2 میلیون یورو (15.4٪)، آلمان با 34٫4 میلیون یورو (12.3٪)، ایالات متحده آمریکا با 15.8 میلیون یورو (5.6٪) و دانمارک با 14.4 میلیون یورو (5.1٪) در رتبه‌های دوم تا پنجم جای گرفتند.
مجموع صادرات این پنج کشور به حدود 167 میلیون یورو می‌رسد که معادل 59.5 درصد از کل صادرات جهانی خاویارهای جایگزین در سال 2024 است.
مجموع ارزش صادرات خاویار ایران به 6 میلیون یورو رسیده که معادل 1.2 درصد از ارزش کل صادرات جهانی این محصول است.