پیام خراسان - در واپسین ساعات آخرین روز ماه ذی‌الحجه، پیرغلامان بیرجندی به همراه جمعی از دلدادگان اباعبدالله الحسین(ع) با آماده کردن علم ها و برگزاری آیین «علم بندان» خود را برای ورود به محرم و عزاداری سرور و سالار شهیدان آماده می کنند.
: در اقصی نقاط کشور مراسم عزاداری ماه محرم با مراسم و آیین های خاص هر منطقه شروع می شود.
خراسان جنوبی هم در غروب ماه ذی الحجه و با برگزاری آیین علم‌بندان، خود را برای عزاداری سالار شهیدان آماده می کند. به اذعان پیرغلامان آیین علم بندان خراسان جنوبی بیش از 100 سال قدمت دارد.
عَلم یکی از مهم‌ترین علائم در اجرای مراسم سوگواری محرم است. عَلم ها به طور معمول بانی دارند که این مسئولیت به طور موروثی از آبا و اجدادشان به فرد منتقل می شود. مردم برای عَلم‌ها احترام زیادی قائلند و با دیدن عَلم ها به دور آن گرد آمده و با گره زدن پارچه های اطراف آن از خداوند حاجت می طلبند. در برخی مناطق بانیان، عَلم‌ها را با کمک اقوام و وابستگان در خانه‌هایشان آماده می کنند و در برخی مناطق مانند خراسان جنوبی هم این مراسم را در مسجد انجام می دهند و روز قبل از مراسم اقدام به شست و شوی پارچه های علم می کنند.
در روز آخر ماه ذی الحجه برای اجرای مراسم علم بندان، سادات و بزرگان مقابل مسجد گردهم می آیند و بر تیری چوبی به ارتفاع سه تا پنج متر پارچه‌های سیاه و سبز آویخته و بر فراز آن قبه‌ای گنبدی شکل یا سرپنجه‌ای از جنس برنج می‌گذارند که نقش این پنج انگشت در بالای علم نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است، آنان نمادی می سازند از عَلم کربلا و سپس کسانی که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه‌ خوانی می‌پردازند.

عصر آخرین روز ذی الحجه است به سمت هیأت محبان زهرا می رویم هر چه نزدیک تر می شویم ازدحام جمعیت بیشتر و بیشتر توجه ما را به خود جلب می کند سیل جمعیت به سمت هیأت محبان زهرا (س) سرازیر است وارد حسینیه می شویم جایی برای نشستن نیست و عده زیادی از ساعت ها قبلِ مراسم عَلم بندان خود را به هیأت محبان زهرا(س) رسانده اند. هر کسی خود را به نحوی مشغول کرده است پیر غلامی مشغول دود کردن سپند است و دیگری با دستگاه مخصوص مشغول پاشیدن گلاب به سمت جمعیت می باشد.
مشکی پوش شدن درب و دیوار از یک سو و لباس های مشکی که بر تن کودکان محفل اعم از دختر و پسر است از سوی دیگر توجه ها را به خود جلب می کند. دخترکانی که برای اولین بار با ذوق و شوق وافر چادر بر سر کرده و در مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) شرکت کرده اند.

کم کم هیأت های مهمان عَلم به دست وارد می شوند و فضا را با ذکر صلوات معطر و معنوی می کنند. یکی از پیرغلامان همراه عَلم ها وارد شده و چاوشی می خواند و دیگری عَلم ها را می چرخاند و صلوات می فرستد. کمی آنطرف تر هم عده ای بر سر و سینه می کوبند هر کسی حاجت دارد. یکی از خدا تذکره کربلا طلب می کند و دیگری فریاد یا حسین و یا ابوالفضل سر می دهد.
زن و مرد همه و همه در حال و هوای خود سیر می کنند و همه افراد به نحوی خود را مشغول کرده اند. یکی دست هایش را به آسمان بلند کرده و از خداوند طلب آمرزش دارد و دیگری از خداوند فرزند صالح می خواهد. کمی آنطرف تر هم صدای ناله و ضجه ای می آید و زمزمه هایش برای عاقبت بخیری جوانان، ظهور امام زمان (عج)، و گرفتن تذکره کربلا به گوش می رسد.
ناگهان شعر معروف «هر که دارد هوس کرببلا بسم الله» در هیات طنین انداز می شود. با این صدا همهمه ای فضا را در بر می گیرد گویی یک به یک مهمانان با معبود خود مشغول راز و نیازند. فضا بسیار معنوی شده است. پس از کمی مداحی، نوبت آماده کردن عَلم ها می شود تعدادی از بانوان روسری و شال های نذری خود را به پیر غلامان می رسانند تا برای گرفتن حاجت بر روی عَلم ها ببندند.
فریاد هیهات من الذله به هوا برمی خیزد و همگی بپا خاسته و بر سینه می کوبند. با همخوانی اشک بر دیدگان زن و مرد، خرد و کلان جاری شده است تا جایی که زبان از توصیف این فضای معنوی قاصر است. در روز عَلم بندان بو و عطر حرم امام حسین(ع) استشمام می شود. سادات در مرکز ایستاده و مشغول بستن پارچه ها بر روی عَلم ها هستند و با زمزمه های سلام بر حسین، علم می بندند، «من اولین کربلا می خواهم، خیمه عشق بر پاست، مراقب باشید، سیدی زیر علم هاست مراقب باشید، دم در حضرت زهراست مراقب باشید و... » مشغول آماده کردن عَلم ها هستند.

عَلم ها با کمک دستان سادات علمدار جلسه و در کنار دود کردن سپند و گلاب و... آماده می شود. هنگام بستن علم برخی نوحه خوانی می‌کنند و گروهی دور علم سینه می زنند سادات بالای علم ها سیب می بندند و پس از اتمام کار، تعدادی از عَلم ها خارج می شود و تعدادی هم در دستان پیرغلامان به حرکت درآمده و فضای جلسه را معنوی تر می کند.
آب و گلاب آغشته با عَلم ها به نیت تیمن و تبرک بین شرکت کنندگان و مهمانان توزیع می شود بعد از مدتی همه آقایان گرد هم آمده و دایره ای را تشکیل می دهند به نحوی که دست چپ خود را روی کمربند فرد مجاور خود قرار می دهند و پای چپ را ثابت نگه داشته و پای راست را به حرکت در می آورند و با گفتن «حسن، حسین» و «حیدر، علی» به گرد عَلم ها می چرخند.
پس از انجام این مراسم تعدادی از جوانان گرد هم آمده و بر سر و سینه می کوبند و عزاداری می کنند.

در روستای چنشت بیرجند در هنگام مرگ افراد، علم می بندند و به خانه عزادار می‌برند و تا علم را بر در خانه نصب نکنند، میت را از خانه بیرون نمی‌برند. بستن عَلم در محرم در این روستا توسط دو نفر و صاحب عَلم انجام می‌شود که به آن ها آخوند می گویند و این شغل به طور موروثی به پسر بزرگ تر می‌رسد.
در روستای خلیلان به علم بندان «عقد علم» می گویند و برای بستن علم، مردم روستاهای نزدیک خود را به آن روستا می‌رسانند عقد علم در میدان ده و کنار چشمه انجام می شود و در هنگام بستن علم توسط بزرگان روستای خلیلان و روستاهای اطراف، ملای ده متنی را می خواند که عقد علم نام دارد.
مردم این روستاها در حین خواندن، وقتی به عبارتی مانند «کلیم الله را، خلیل الله را و رسول الله را» می‌رسند مردم همه با هم می گویند: «یعنی الله را»
در روستای مهموئی نیز علم را بزرگ روستا که سید هم هست می بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می‌زنند.
مراسم علم‌بندان یا عقد علم در بیرجند و برخی مناطق دیگر استان در غروب آخرین روز ماه ذی‌الحجه انجام می‌شود که نشانه شروع مراسم ماه محرم است. در برخی روستاها این مراسم در روزهای پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز می‌شود و علت آن را ورود اهل بیت علیهم السلام به کربلا ذکر می‌کنند.
گفتنی است مراسم و آیین زیبای علم‌بندان خراسان جنوبی به شماره 627 در 22 آذرماه 1391 در فهرست آثار معنوی (ناملموس) به ثبت رسیده است تا به گوش نسل‌های آینده برسد و نگذارند این مراسم به فراموشی سپرده شود.
پایان پیام/706