پیام خراسان - سبک زندگی کم‌تحرک، تغذیه نامناسب، فشار‌های روحی و ساعات طولانی نشستن، زندگی کارمندی را به الگویی پنهان، اما جدی برای شکل‌گیری بیماری‌های جسمی و روانی تبدیل کرده است؛ الگویی که اگر اصلاح نشود، پیامد‌های بلندمدتی در پی خواهد داشت.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، زندگی کارمندی با همه مزایای خود، چالش‌هایی دارد که اگر به آنها توجه نشود، می‌تواند سلامت فردی، کیفیت زندگی، و حتی بهره‌وری سازمانی را با تهدید‌های جدی مواجه کند. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، پیامد‌های جسمی و روانی ناشی از شرایط کاری ثابت، محیط اغلب پرتنش و سبک زندگی کم‌تحرک است.
گزارش‌ها و پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهند که مشاغل اداری (پشت‌میزی)، بیش از هر زمان دیگری با افزایش شیوع مشکلات اسکلتی، بیماری‌های سوخت‌وسازی (متابولیک) و فرسودگی روانی همراه هستند. این معضلات نه‌تنها رفاه فردی را کاهش می‌دهند، بلکه موجب کاهش بازده کاری و افزایش هزینه‌های نظام سلامت می‌شوند.
1. کم‌تحرکی و خطرات جسمی مرتبط با نشستن طولانی‌مدت
1.1 آسیب‌های اسکلتی - عضلانی
یکی از نخستین و شایع‌ترین پیامد‌های زندگی کارمندی، کم‌تحرکی و نشستن طولانی پشت میز است. این وضعیت، برای مدت‌های طولانی و به‌صورت مداوم، فشار نامتناسبی به ستون فقرات، عضلات گردن، کمر و شانه‌ها وارد می‌کند.
در افراد دارای شغل اداری، مشکلات زیر بسیار دیده می‌شوند:
کمردرد مزمن به‌ویژه در ناحیه پایین کمر درد و گرفتگی گردن و شانه به علت وضعیت نامطلوب نشستن ساییدگی مفاصل به‌ویژه در ناحیه زانو و لگن ضعف عضلات نگهدارنده ستون فقرات (عضلات مرکزی بدن) مطالعه‌ای که در نشریه ارگونومی منتشر شد نشان داد بیش از 60 درصد کارمندانی که سابقه کاری بیش از پنج سال دارند، به نحوی دچار مشکلات اسکلتی - عضلانی هستند (Smith et al. , 2012).
1.2 اختلال در جریان خون و گشادشدگی سیاهرگ‌ها (واریس)
نشستن برای ساعات طولانی، گردش خون در اندام‌های تحتانی به‌ویژه پا‌ها را کاهش می‌دهد. نتیجه این فرآیند می‌تواند موارد زیر باشد:
ورم و سنگینی پا‌ها در پایان روز شکل‌گیری رگ‌های واریسی در موارد شدید، افزایش احتمال ایجاد لخته خون (ترومبوز عمیق) بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، نشستن بی‌تحرک یکی از عوامل مهم بروز اختلال در گردش خون است و توصیه می‌شود افراد، هر نیم‌ساعت یک‌بار، حداقل برای چند دقیقه از جای خود برخیزند (WHO, 2021).
2. چاقی شکمی و بیماری‌های سوخت‌وسازی
2.1 افزایش چاقی در محیط‌های کاری کم‌تحرک
کم‌تحرکی، کاهش سوخت‌وساز پایه بدن در طول روز و تغذیه ناسالم محیط کار (مانند فست‌فود، شیرینی‌ها، نوشابه‌ها و تنقلات صنعتی) می‌تواند منجر به چاقی، به‌ویژه تجمع چربی در ناحیه شکم شود.
این نوع چاقی، خطرناک‌تر از چاقی عمومی است و با بیماری‌هایی مانند دیابت نوع دوم، سکته قلبی، چربی خون و سندرم متابولیک ارتباط قوی دارد.
مطالعه‌ای در نشریه سلامت شغلی نشان می‌دهد چاقی شکمی در میان کارکنان خدمات دولتی، به‌ویژه در رده‌های مدیران میانی و ارشد شایع‌تر است (Matsushita et al. , 2014).
2.2 سندرم متابولیک و مقاومت به انسولین
پایین‌بودن سطح فعالیت روزانه، همراه با تغذیه پرکالری و استرس مداوم، موجب کاهش پاسخ سلولی به انسولین می‌شود. در ادامه، بدن دیگر به خوبی نمی‌تواند قند خون را کنترل کند و فرد دچار دیابت نوع 2 و افزایش چربی خون و فشار خون می‌شود؛ مجموعه‌ای که به آن «سندرم متابولیک» گفته می‌شود.
طبق پژوهشی از دانشگاه هاروارد، خطر ابتلا به این سندرم در کارمندانی که روزانه بیش از 8 ساعت فعالیت نشسته دارند، تا 25 درصد بیشتر از متوسط جامعه است (Harvard Medical School, 2020).
3. اختلال‌های گوارشی و بیماری کبد چرب
در بسیاری از اداره‌ها به‌دلیل کمبود وقت و نبود تنوع غذایی سالم، کارمندان مجبور به مصرف غذا‌هایی چرب، آماده و با نرخ هضم پایین هستند. وقتی با این تغذیه، فعالیت بدنی هم همراه نشود، افراد ممکن است دچار:
بازگشت اسید معده (ریفلاکس) یبوست مداوم نفخ و سنگینی گوارشی عارضه کبد چرب کبد چرب، عارضه‌ای پنهان و بی‌علامت در مراحل اولیه است، اما در صورت پیشرفت، می‌تواند زمینه‌ی‌ساز آسیب‌های کبدی شدید شود.
بر اساس مقاله‌ای در نشریه بیماری‌های کبدی هپاتولوژی، حدود 35 درصد از کارمندان شهری در کشور‌های توسعه‌یافته دارای درجاتی از این بیماری هستند (Chalasani et al. , 2018).
4. فرسودگی شغلی و اختلال‌های روانی شایع در کارمندان
4.1 فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی، که اصطلاح پزشکی آن خستگی شغلی مزمن نیز هست، حاصل انباشت استرس‌های شغلی، انتظارات بالا، رقابت‌های ناسالم کاری و نبود احساس معنا در کار است.
برخی نشانه‌های کلیدی آن عبارت‌اند از:
احساس خستگی روانی و جسمی بدون بهبودی در تعطیلات بی‌تفاوتی یا بدبینی نسبت به شغل خود کاهش بازدهی و بی‌انگیزگی در انجام وظایف براساس گزارش انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA)، سه چهارم کارمندان اداری طی دوسال اخیر، یکی از نشانه‌های فرسودگی را تجربه کرده‌اند (APA, 2023).
4.2 اضطراب شغلی و آسیب به خواب
شرایط فشارزا مانند ضرب‌الاجل‌های کاری، ارزیابی مداوم، روابط رسمی خشک یا محیط‌های پرتنش؛ می‌تواند منجر به اضطراب شغلی شود. این آشفتگی ذهنی اغلب شب هنگام خود را به صورت:
اختلال خواب سخت‌خوابی یا بی‌خوابی و کابوس‌های کاری نشان می‌دهد و در درازمدت تأثیر منفی بر تمرکز، خلق‌وخو و حافظه فرد دارد.
ارتباط بین اضطراب شغلی و خواب کم‌کیفیت، در پژوهشی در نشریه سلامت خواب به صورت مستقیم اثبات شده است (Irish et al. , 2015).
5. بیماری‌های قلبی - عروقی در مشاغل کم‌تحرک
کارمندان اداره‌ها، در مقایسه با دیگر گروه‌های شغلی، بیشتر در معرض بیماری‌های قلبی و عروقی هستند. علت، ترکیب چند متغیر آسیب‌زا است:
نشستن طولانی‌مدت تغذیه ناسالم استرس شغلی استراحت ناکافی گزارش انجمن قلب آمریکا تاکید می‌کند که کاهش حرکت در محیط کار، یکی از علل اصلی سکته قلبی و گرفتگی عروق است. همچنین بر اساس اعلام خدمات بهداشت عمومی انگلستان، افرادی با فعالیت روزانه کمتر از 15 دقیقه، دو برابر بیشتر در معرض حمله قلبی قرار دارند (NHS, 2021).
6. راهکار‌هایی برای کاهش آسیب‌های اداری
هرچند بسیاری از عوامل سبک زندگی کارمندی قابل حذف نیست، اما می‌توان با اقدامات پیشگیرانه، آسیب‌ها را کاهش داد:
استفاده از صندلی استاندارد و میز کار با ارتفاع مناسب برخاستن از روی صندلی در فواصل منظم، حداقل هر نیم‌ساعت نوشیدن آب کافی در طول روز خوردن میان‌وعده‌های مغذی مانند مغزها، میوه، خرما و نان سبوس‌دار حرکت دست، گردن و کشش‌های ساده بدنی در زمان کاری بهره‌گیری از تنفس عمیق، تفکر مثبت و زمان‌های کوتاه برای تمدد اعصاب جمع‌بندی
سلامت جسمی و روانی، سنگ‌بنای هر سازمان بهره‌ور و کارکنان رضایتمند است. مشاغل اداری اگر بدون مدیریت هوشمندانه سبک زندگی همراه شوند، در درازمدت فرد را دچار آسیب‌های جدی جسمی و روانی می‌کنند. راه حل، ایجاد آگاهی در هر دو سطح فردی و مدیریتی است: کارمندان باید مسئولیت بهبود عادات روزمره را بپذیرند و سازمان‌ها نیز شرایط مناسب را برای حمایت از سلامت کارکنان خود فراهم آورند.