پیام خراسان - در جلسه هیئت علمی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد بر لزوم تقویت پیوند میان نظام آکادمیک و ادبیات معاصر تاکید شد.
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، نخستین جلسه هیئت علمی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، با حضور محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران؛ ایوب دهقانکار، مشاور علمى، فرهنگى و مدیریتى معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ مجید قیصری، دبیر علمی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد و اعضای هیئت علمی این جایزه در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
محسن جوادی در این جلسه با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد جایزه ادبی جلال آل‌احمد نیازمند تأملی راهبردی و نقشه بلندمدت است، عنوان کرد: یکی از ارکان این مسیر، ثبات هیئت علمی است. اگر هیئت علمی هر سال تغییر کند، استمرار فکری و استراتژیک از بین می‌رود. تداوم حضور چندساله اعضا می‌تواند به هماهنگی در انتخاب داوران و انسجام در جهت‌گیری‌های جایزه کمک کند. نکته دوم ضرورت شکل‌گیری دبیرخانه‌ای فعال و ماندگار است که حافظ تاریخ این گفت‌و‌گو‌ها و تجربه‌ها باشد؛ جایی که بتواند حافظه جمعی جایزه را نگه دارد و ارتباط نسل‌های مختلف برگزارکنندگان و برگزیدگان را حفظ کند.
وی افزود: در همین راستا، پیشنهاد می‌کنم شبکه‌ای از برگزیدگان جایزه ادبی جلال آل‌احمد ایجاد شود؛ شبکه‌ای که نویسندگان، منتقدان و پژوهشگران ادوار مختلف را به هم پیوند دهد. این ارتباط می‌تواند در قالب نشست‌های آنلاین، گروه‌های ارتباطی یا رویداد‌های منظم صورت گیرد و به‌تدریج تبدیل به یکی از بازو‌های فکری جایزه شود.
جوادی به بازخورد و ارزیابی تأثیر جایزه ادبی جلال آل‌احمد اشاره و عنوان کرد: شایسته است پژوهشی جامع انجام گیرد تا روشن شود که این جایزه در حوزه‌های مختلف چه نقشی داشته است؛ بدین معنا که در عرصه ادبیات چه میزان بر جریان‌های نویسندگی تأثیر گذاشته است؟ از نظر اقتصادی آیا دریافت جایزه تفاوتی در تیراژ و فروش آثار ایجاد کرده است؟ و از نظر فرهنگی، تا چه اندازه توانسته مخاطبان و فعالان حوزه ادبیات را درگیر کند؟ چنین پژوهشی می‌تواند مسیر آینده را روشن‌تر و تصمیم‌ها را دقیق‌تر کند.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر ضرورت گسترش دامنه جایزه به نویسندگان ایرانی خارج از کشور تاکید کرد و گفت: در حوزه فعالیت‌های بین‌الملل نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌ویژه در دوره جدید، بر توسعه تعاملات فرهنگی در سطح منطقه‌ای و جهانی تأکید دارد. نمونه‌هایی، چون همکاری‌های اتحادیه نویسندگان بریکس می‌تواند فرصت‌هایی تازه برای معرفی ادبیات فارسی فراهم آورد.
وی افزود: اقلیم قلم نیز که در حاشیه جایزه جلال آل‌احمد برگزار می‌شود، امروز جایگاه ویژه‌ای یافته است و چه بسا در آینده حتی پررنگ‌تر از متن اصلی شود. این طرح می‌تواند پلی باشد میان آموزش، ترویج و کشف استعداد‌های نو در سراسر کشور. در کنار همه اینها باید همزمان به تقویت پیوند دانشگاه و ادبیات معاصر و احیای رسانه‌های نقد ادبی توجه کنیم. ما نیز در خانه کتاب و ادبیات ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تلاش داریم با حفظ استقلال جریان ادبی، بستر‌های حمایتی را فراهم کنیم و از هر تصمیم و پیشنهادی که از سوی شما اهل فرهنگ ارائه شود استقبال می‌کنیم.
در این جلسه ابراهیم حیدری با ابراز امیدواری از برگزاری متفاوت این دوره جایزه جلال گفت: امیدوارم با همت، دلسوزی و تلاش‌های شما دوره‌ای متفاوت و درخشان از جایزه جلال را شاهد باشیم؛ دوره‌ای که به‌حق شایسته نام این جایزه و میراث گرانقدر ادبیات فارسی باشد.
وی ادامه داد: پیش از هر چیز لازم می‌دانم از زحمات آقای قیصری که امسال مسئولیت دبیری هیئت علمی جایزه را برعهده دارند صمیمانه تشکر کنم؛ همچنین قدردانی ویژه از همه داوران، مجریان و دبیران سال‌های گذشته دارم که طی هفده دوره گذشته با جدیت و عشق این جایزه را به جایگاهی درخور رسانده‌اند.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران با اشاره به اینکه جایزه ادبی جلال آل‌احمد فقط یک رویداد فرهنگی نیست بلکه نماد اندیشه و دغدغه ملی ما نسبت به ادبیات است، اضافه کرد: جایزه ادبی جلال آل‌احمد، جایزه‌ای این که در میان عموم مردم، جامعه فرهنگی و حتی در سطح مسئولان کشور از حساسیت و اعتبار ویژه‌ای برخوردار است؛ به صورت کلی نیز ادبیات در تاریخ ما بنیان هویت و حافظه جمعی ما بوده است و طبیعی است که پاسداشت آن، پاسداشت فرهنگ و انسان ایرانی است.
وی با اشاره به آثار ارسالی به دبیرخانه جایزه ادبی جلال آل‌احمد مطرح کرد: بر اساس گزارش دبیرخانه، در این دوره 3216 اثر به دبیرخانه هجدهمین جایزه ادبی جلال آل‌احمد رسیده که رشد 27 درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. این رشد نشانه امید و پویایی ادبیات معاصر ماست. در بخش رمان و داستان بلند، تعداد آثار از 1265 به 1531 اثر رسیده که با رشدی حدود 21 درصد همراه بوده است. در مجموعه داستان کوتاه نیز با جهشی چشمگیر از 396 اثر به 596 اثر رسیده‌ایم که رشد بیش از 50 درصدی را نشان می‌دهد. در حوزه مستندنویسی نیز رشد 35 درصدی داشته‌ایم، اما در بخش نقد ادبی با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو بوده‌ایم به گونه‌ای که از 116 اثر در دوره قبل به 75 اثر رسیده است؛ همین نکته زنگ خطری است که باید با دقت بررسی شود.
حیدری افزود: به باور من این افت در بخش نقد، نشان‌دهنده ضعف ارتباط میان جایزه و دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و نهاد‌های علمی است. نقد ستون فقرات رشد ادبیات است. بدون نقد، ادبیات به روایت‌های یک‌سویه تبدیل می‌شود؛ بنابراین ضروری است این پیوند علمی و پژوهشی را تقویت کنیم و از ظرفیت دانشگاه‌ها و منتقدان جوان بیش از پیش بهره ببریم. پیشنهاد می‌کنم کمیته‌ای برای واکاوی این موضوع تشکیل شود تا ریشه‌یابی دقیقی از این فاصله صورت گیرد.
وی با اشاره به اینکه در کنار جایزه جلال، برنامه داستان‌نویسی «اقلیم قلم» که همزمان با نمایشگاه کتاب خراسان شمالی برگزار شد تجربه‌ای موفق را رقم زد، عنوان کرد: علی‌رغم همه محدودیت‌ها و دشواری‌ها، این دوره با حضور بیش از 100 دانش‌پذیر از هشت استان کشور در بجنورد برگزار شد و بازتاب مثبتی داشت. امیدواریم این تجربه در سال آینده در چند منطقه دیگر نیز تکرار و به بستری برای کشف استعداد‌های تازه و ترویج فرهنگ نوشتن بدل شود.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران اظهار داشت: نکته دیگری که باید بر آن تاکید کنم، مسئله حمایت از برگزیدگان است. انتخاب یک اثر پایان کار نیست، آغاز راه است. لازم است با همکاری دیگر نهاد‌ها از آثار برگزیده حمایت مادی و معنوی صورت گیرد که از جمله آن می‌توان به معرفی و عرضه این آثار در نمایشگاه‌های کتاب، سامانه‌های فروش، و برنامه‌های فرهنگی اشاره کرد. به نظر من اثر برگزیده باید دیده شود، خوانده شود و به الگویی الهام‌بخش برای نویسندگان نسل آینده تبدیل گردد.
جودی در پایان سخنان خود گفت: از شما اساتید فرهیخته تقاضا دارم با همان نگاه نقادانه و دلسوزانه‌ای که همیشه داشته‌اید ما را در بازنگری شیوه‌ها، ساختار‌ها و سایر موضوعات این جایزه یاری کنید. آیا وقت آن نرسیده که در فرایندها، داوری‌ها و سیاست‌های موضوعی جایزه بازاندیشی کنیم؟ این تصمیم‌ها در نهایت به دست شماست و اطمینان دارم که با همراهی و اندیشه شما، جایزه جلال آل‌احمد می‌تواند بیش از پیش به جایگاه شایسته خود در جهان ادبیات برسد. از همه‌ی شما سپاسگزارم و آرزو دارم که حاصل این هم‌اندیشی‌ها، گامی تازه در مسیر اعتلای ادبیات ایران باشد.
مجید قیصری نیز در این نشست با اشاره به دوره اقلیم قلم که در بجنورد برگزار شد، بیان کرد: هم از نظر فضا، هم از نظر دانش‌پذیران و انرژی حاکم بر جمع واقعاً یکی از متفاوت‌ترین کارگاه‌هایی بود که تا امروز برگزار کرده‌ایم؛ در این برنامه، حضور آقای محمودی ایران‌مهر، آقای رامبد خانلری و دیگر دوستان، در کنار جمعی از صد دانشجوی مشتاق از استان‌های مختلف به‌ویژه خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان، تجربه‌ای تازه و الهام‌بخش رقم زد.
وی افزود: آنچه برای من در این نشست چشمگیر بود، شور و اشتیاق شرکت‌کنندگان بود. در دوره‌های گذشته، گاهی حس می‌شد که حضور در این جلسات برای برخی از سر عادت است چراکه چهره‌ها تکراری بود و انگیزه‌ها کمتری دیده می‌شپ. اما این بار، چهره‌های تازه دیدیم؛ جوانانی پرانرژی که تشنه یادگیری و خواندن بودند برای شنیدن و خواندن اشتیاق فراوان داشتند. وقتی در کلاس‌ها حاضر می‌شدیم، داستان‌ها را با شوق می‌خواندند و پرسش‌های دقیق می‌پرسیدند. به‌گمانم این تفاوت، نتیجه روند انتخاب هوشمندانه‌تری است که امسال انجام شد. اگر این روند در استان‌های دیگر نیز ادامه پیدا کند، می‌تواند تأثیر ماندگاری در بدنه ادبی کشور داشته باشد. اما اگر جلسات صرفاً به شکل مناسکی یا نمادین برگزار شوند، به‌نظر من نتیجه مطلوبی در پی نخواهند داشت.
قیصری یکی از نقاط آسیب‌پذیر جایزه جلال آل‌احمد را نبود تداوم در ساختار هیئت علمی آن دانست و مطرح کرد: به باور من هیئت علمی باید دوره‌ای چهارساله داشته باشد تا بتواند ضمن شناخت بهتر جریان‌های ادبی در انتخاب داوران، سیاست‌گذاری‌ها و مسیر حرکت جایزه ثبات ایجاد کند تا استراتژی بلندمدت شکل گیرد.
دبیر علمی هجدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در پایان سخنان خود گفت: به باور من، هیئت علمی می‌تواند محور این پیوستگی باشد در این راستا می‌توان نشست‌های منظم فصلی، جلسات نقد و ترجمه برگزار کرد و به صورت مستقیم با نهاد‌های علمی و فرهنگی ارتباط برقرار کرد. اگر هیئت علمی به جریانی مداوم و پایدار تبدیل شود، می‌توان امیدوار بود که جایزه ادبی جلال آل احمد از رویداد ادبی صرف عبور کرده و به نهادی زنده و اثرگذار در فضای فرهنگی کشور بدل خواهد شد.
در این نشست همچنین قاسمعلی فراست، مجید آقائی، مسعود کوثری، کاوه میرعباسی، زهرا زواریان، خسرو باباخانی، شیوا مقانلو و محمد کشاورز حضور داشتند و بر مباحث زیر تاکید کردند:
• تداوم فعالیت اعضای هیئت علمی جایزه ادبی جلال آل‌احمد
• توجه به آثار فارس افغانستان و تاجیکستان
• لزوم بازبینی قالب‌های نقد ادبی، داستان کوتاه، مستندنگاری، رمان و داستان بلند
• لزوم توجه به بانوان نویسنده ایرانی
• لزوم توجه به جوایز ادبی جهانی
• ایجاد نقشه راه در ارتباط با هسته مرکزی زبان و ادبیات و فارسی
• تبدیل ایران به عنوان مرجع تولید آفرینش در حوزه زبان و ادبیات فارسی
• توجه به جوانگرایی در میان داوران به ویژه حوزه رمان و داستان کوتاه
• ریشه یابی کم شدن نقد ادبی
• حمایت از رمان و داستان
• لزوم حضور داوران با دیدگاه‌های متفاوت